Muharrem is een alleenstaande man van middelbare leeftijd met stoppels,
rommelig haar en een verwilderde blik. Zijn dagen verbeidt hij op kantoor. 's
Avonds hangt hij rond in speelhallen en verlaten cafés of in zijn morsige,
studentikoze appartement, waar hij, de ene na de andere sigaret opstekend,
Nietzsche leest of natuurfilms kijkt. Muharrem is zo eenzaam dat hij tegen de
televisie praat.
Yeralti is een vrije adaptatie van Aantekeningen
uit het Ondergrondse, Fjodor Dostojevski's korte existentialistische roman uit
1864. De Turkse regisseur Zeki Demirkubuz verplaatste het verhaal van
negentiende-eeuws St. Petersburg naar hedendaags Ankara. Dat ziet er beduidend
anders uit dan het Turks bureau voor toerisme zich zou wensen: de zon schijnt er
nooit, 's nachts baadt de stad in blauw, koud licht.
De
onvermijdelijke, zelfverkozen Werdegang van de non-conformistische Muharrem is
door Demirkubuz gevangen in lome, lang aangehouden, statische shots; de
onwerkelijke camerastandpunten zijn een adequate vertaling van zijn verwrongen
blik op de werkelijkheid. De dwarse, destructieve kantoorklerk kijkt neer op
zijn collega's, schoffeert de mannen die hij zijn vrienden noemt, en ziet scheel
van jaloezie als de roman van een van hen wordt onderscheiden met een hoge
literaire prijs – volgens Muharrem heeft hij het boek van A tot Z bij elkaar
gejat. Ook de prostituees die hij van straat oppikt worden stelselmatig
afgebrand door Muharrem; zelfs zijn beklagenswaardige huishoudster weet hij nog
tegen zich in het harnas te jagen.
In monotone voice-overs voorziet
Muharrem zijn gedrag van bitterzoet commentaar, in een gewaagde karakterstudie
annex tragikomedie. Al te veel gebeurt er niet, integendeel, en toch blijft
Yeralti fascineren. Dat is vooral de verdienste van de perfect gecaste Engin
Günaydin, die op festivals meermaals werd bekroond voor zijn formidabele
hoofdrol.
'Een rationeel mens die niet genadeloos is jegens zichzelf kan niet trots zijn,' zegt meneer Muharrem in voice-over. 'Maar in mijn eindeloze trots kende ik geen genade met mezelf. Ik verachtte mezelf in hoge mate en dacht dat anderen dat ook deden.'