Bij filmscènes die zich in een collegezaal afspelen, moet je altijd even extra goed opletten. Daarin wordt geheid iets toegelicht van de thematiek van het verhaal. In Enemy is het meteen raak: hoofdpersoon Adam (Jake Gyllenhaal), leraar geschiedenis, wordt geïntroduceerd terwijl hij een college geeft over dictaturen.

Om een volk te beheersen, doceert Adam, zal een dictator het op allerlei manieren proberen af te leiden: panem et circenses. En als de ene dictatuur ondergaat, komt de volgende alweer op. Geschiedenis herhaalt zich altijd, zei Hegel, waar Marx aan toevoegde: de eerste ronde is een tragedie, de tweede een klucht.

Onthouden: beheersing, afleiding, herhaling. Het verhaal gaat verder. Adam blijkt in een spaarzaam ingericht appartement in Toronto te wonen. Hij heeft een vriendin ( Mélanie Laurent), met wie hij meer lijkt te vrijen dan te praten, en we horen zijn moeder ( Isabella Rossellini) aan de telefoon zeggen dat ze zich zorgen om hem maakt.

Op een dag krijgt Adam een filmtip van een collega. Wanneer hij de bewuste productie thuis op dvd bekijkt, ontdekt hij een figurant die als twee druppels water op hem lijkt. Een onderzoekje op internet wijst uit dat deze Anthony Clair (ook Gyllenhaal) een B-acteur is die ook in Toronto woont. Wie is deze dubbelganger?

De mysterieuze zoektocht die volgt – vrij naar de roman De man in duplo van Portugese Nobelprijswinnaar José Saramago – blijft lang intrigeren. Regisseur Villeneuve (Incendies, Prisoners) toont de snelwegen , appartementen en kantoorgebouwen van Toronto in fraaie  sepiatinten, en creëert met een ouderwets omineuze soundtrack een beklemmende sfeer.

Enemy is een film met veel positieve eigenschappen: eigenzinnigheid, effectieve regie, fijne acteurs, geen gemakkelijke Hollywoodoplossingen. Maar waar gaat het nou allemaal heen? Adam en Anthony blijven te veel op afstand om de kijker in hun avontuur mee te slepen, en de film is – hoe ondoorgrondelijk ook – nog te gewoon om te werken als een soort Lynchiaanse trip.

De raadsels in Enemy lijken bovendien wel degelijk bedoeld om op te lossen. De film begint niet voor niets met het motto: 'Chaos is orde die nog ontcijferd moet worden.' En dan zijn er nog opzichtige aanwijzingen als dat college in het begin. 

Beeldt Adam zich alles in? Is er sprake van een soort Body Snatchers of kloons (zie de thematiek van het college)? En verwijst Adams naam dan naar zijn oorspronkelijkheid?
 
Wie het weet mag het zeggen. Fervente puzzelaars met voldoende geduld om de film nog eens te bekijken, te overwegen en te bespreken, komen er misschien wel uit. Persoonlijk ben ik vrij snel na het verlaten van de bioscoop afgehaakt.