Vanaf 16 april is J'accuse, de controversiële nieuwe film van Roman Polanski, in Nederland te zien via streamingplatform Picl. VPRO Cinema selecteerde een aantal recensies uit binnen- en buitenland.

Parijs, 28 februari. Tijdens de prijsuitreiking van de Césars staan voor de concertzaal Salle Pleyel tientallen demonstranten en breken er rellen uit, zo hevig dat de politie traangas gebruikt om de gemoederen te bedaren. De demonstranten protesteren niet alleen tegen de laksheid waarmee verkrachters in Frankrijk worden bejegend, maar ook tegen de – in de ogen van de demonstranten – belichaming van dat onrecht: de Pools-Franse regisseur Roman Polanski (87).

Het protest strekt zelfs verder dan tot aan de deuren van het Salle Pleyel, want wanneer Polanski – zelf overigens niet aanwezig – binnen ook nog eens de prijs voor beste regisseur in de wacht sleept voor J'accuse, is in de zaal een diepe zucht van teleurstelling hoorbaar. Een deel van de aanwezigen loopt furieus en vol ongeloof weg. Onder de weglopers bevindt zich ook actrice Adèle Haenel (Portrait de la jeune fille en feu), gezicht van de Franse #metoo-beweging en zelf slachtoffer van seksueel misbruik.

Die woede heeft natuurlijk alles te maken met de verkrachting door Roman Polanski van een dertienjarig meisje in 1977, in het huis van Jack Nicholson in Los Angeles. Polanski sloot een deal met justitie en bekende schuldig te zijn aan seks met een minderjarige – de vijf aanvankelijke aanklachten, waaronder verkrachting en sodomie werden hierdoor ingetrokken – maar vluchtte naar Frankrijk toen bleek dat hem mogelijk toch een lange gevangenisstraf boven het hoofd hing. Polanski wordt nog altijd gezocht door de Amerikaanse autoriteiten en is de afgelopen jaren door meerdere vrouwen beschuldigd van verkrachting.

Polanski's nieuwste film J'accuse, over inlichtingenofficier Georges Picquart die de onterechte veroordeling van de Joods-Franse officier Alfred Dreyfus in 1894 onderzoekt, ging in september op het filmfestival van Venetië in première en werd vervolgens overladen met talloze nominaties en prijzen. Onder de critici zaaide de film vooral verdeeldheid. Hieronder hebben we verschillende meningen uit de nationale en internationale pers verzameld.

'J’accuse mist een hart'

NRC ★★★

Volgens Coen van Zwol van het NRC laveert J’accuse 'soepel van detective via klokkenluidersthriller naar rechtbankdrama.' Maar de film mist ook een hart: 'Dreyfus is een bijfiguur: een eerzaam, maar nogal dor en stroef man. Picquart wordt met gravitas vertolkt door een in zijn snor verdwenen Jean Dujardin, maar is iets te urbaan, laconiek en onaantastbaar. Een technisch knappe anatomie van de Dreyfus-affaire die je weinig doet.'

Lees de hele recensie hier.

'Hoe langer je ernaar kijkt, hoe indrukwekkender het wordt'

The Guardian ★★★★

In de toonaangevende Britse krant The Guardian schrijft recensent Xan Brooks dat hij de historische film razend knap gemaakt en meeslepend vindt: 'Op 86-jarige leeftijd heeft de regisseur zijn jeugdige en kenmerkende stijl van het speelse kattenkwaad, zoals we die zagen in Repulsion en Rosemary's Baby, al lang geleden achter zich gelaten. Niettemin schetst J’accuse een subtiel, verwoestend portret van de - tot op het bot verrotte - Franse Generale Staf, en doet de film bij tijd en wijle denken aan Chinatown, met dezelfde corruptie van de gevestigde orde.' Brooks vergelijkt de film met het werk van een timmerman, solide en goed gemaakt, als een zwaar Victoriaans meubelstuk; gebouwd om te blijven bestaan; gebouwd om gebruik van te maken. 'Hoe langer je ernaar kijkt, hoe indrukwekkender het wordt.'

Lees de hele recensie hier.

'Nauw verbonden met de geschiedenis van zijn maker'

Het Parool (geen sterren)

Joost Broeren-Huitenga van Het Parool vraagt zichzelf af of we een kunstwerk los kunnen zien van de kunstenaar. 'Ja, in theorie kan dat natuurlijk,' schrijft hij. 'Maar daarmee doen we dingen soms wel tekort.' Volgens Broeren-Huitenga deinsde regisseur Roman Polanski er in eerste instantie niet voor terug om zijn persoonlijke band met het onderwerp van zijn nieuwe film J’accuse te benadrukken. Zijn oordeel luidt als volgt: zoals de regisseur voor eerdere grote successen ook teruggreep op zijn biografie, zo is ook J’accuse nauw verbonden met de geschiedenis van zijn maker. 'Dat is misschien wel het ongemakkelijkste, binnen de ruime hoeveelheid ongemak waarmee de film toch al is omgeven: hij is ook zo goed als hij is, niet ­ondanks maar juist vanwége Polanski’s omstredenheid.'

Lees de hele recensie hier.

'Allesbehalve een film over de Dreyfus-affaire'

IndieWire (geen sterren)

'Een knorrige en zelfgenoegzame film over de spraakmakende Dreyfus-affaire.' Dat is in het kort het oordeel van David Ehrlich op de gezaghebbende website IndieWire. Volgens de criticus trekt Polanski graag parallellen met zijn eigen leven, en wil hij ons een spiegel voorhouden. Over een samenleving waar de illusie van rechtvaardigheid boven de eigenlijke rechtvaardigheid zelf wordt geplaatst, over hoe de maatschappij te snel conclusies trekt en daarmee iemands leven kan verwoesten. 'Dat zijn op zichzelf relevante thema’s, die echter door Polanski – gezien zijn verleden – op geen enkele manier geclaimd kunnen worden en daarmee al hun kracht verliezen.' Ehrlich is dan ook niet mals in zijn oordeel: 'Aan het einde van die zoektocht blijkt het systeem verrot en vol van eigenbelang, net zoals de 126 verrotte, en vol van eigenbelang gevulde minuten die Polanski nodig heeft om dit punt te maken. Uiteindelijk is J’accuse natuurlijk allesbehalve een film over de Dreyfus-affaire.'

Lees hier de hele recensie.

Interview: Jelle Schot (VPRO Cinema) over J'accuse

Hoe heb jij de ophef rondom de film en zijn maker ervaren?
'Ik zag de film in Venetië en daar viel het eigenlijk nog wel mee: er stonden wel plukjes mensen langs de rode loper te protesteren, maar ik had meer ophef en protest verwacht. De meningen waren ook verdeeld. Enigszins gecharcheerd: de jongere critici vonden het een nogal middelmatige film en vroegen zich vooral af of Polanski een plek verdiende op het festival. De oudere critici waren overwegend lovend. Wat mij echt verbaasde was dat J'accuse uiteindelijk de FIPRESCI-prijs kreeg, de prijs van de jury van filmcritici. Het is zeker geen slechte film, maar op een festival als Venetië kijk je toch vooral uit naar grootse, vernieuwende cinema. Dit is een vakkundige, sterk gespeelde maar vooral ook nogal saaie, brave en ouderwetse film waarbij ik het heilige vuur mis.'

Gebruikt Polanski volgens jou de film om zichzelf vrij te pleiten?
'Ik vind zelf dat je kunst los moet zien van de kunstenaar. Maar Polanski maakt het onmogelijk om J’accuse los te zien van Polanski. In de dialogen verwijst hij constant, erg opzichtig, naar zijn eigen verleden. Kijk, er zijn genoeg kunstenaars die verschrikkelijke dingen hebben gedaan, maar waarbij we nog wel genieten van hun werk. En er zijn vast ook een hoop kunstenaars waarvan we helemaal niet weten wat ze allemaal hebben misdaan. Maar het blijft schrijnend dat Polanski zichzelf nog steeds als een onschuldig slachtoffer ziet.'

Tot slot, moeten we de film wel of niet kijken volgens jou?
'Ik vind niet dat je de film niet zou moeten zien om wat Polanski heeft gedaan. En het centrale thema van de film, antisemitisme, is natuurlijk maar al te actueel. Maar alle discussies eromheen en het vellen van je eigen morele oordeel, zijn eigenlijk interessanter dan de film zelf.'

Meer over J'accuse