In 1995 vertrekt de New Yorkse schrijver Charlie Kaufman naar Hollywood. Om iets te kunnen laten zien aan de filmbazen schrijft hij het script voor iets dat Being John Malkovich moet gaan heten. Het verhaal, over een poppenspeler die een geheime deur ontdekt die toegang biedt tot 15 minuten in het brein van acteur John Malkovich, spot met alle Hollywood-conventies over plot, personages en structuur, en Kaufman gaat er vanuit dat het nooit verfilmd zal worden. Maar de tijd blijkt rijp voor een tegengeluid en het project wordt al snel opgepikt.
Tot Kaufmans grote verrassing - hij koos John Malkovich alleen om de klank van zijn naam, er vanuit gaande dat zijn script toch onverfilmbaar was - beschikt de echte John Malkovich over een flinke dosis zelfspot, en is hij bereid zichzelf te spelen. Het resultaat, nog even afgezien van de inmiddels klassieke filmposter met alle Malkovich-hoofdjes, is dé filmsensatie van 1999.
Juichende recensenten zien de film als het bewijs dat uit Hollywood niet alleen voorgekauwde genrefilms hoeven te komen, maar dat er ook ruimte is voor originaliteit, durf en vernieuwing.
De 'rebellen' worden door het establishment meteen in de armen gesloten, al wordt geen van de drie Oscarnominaties - voor Kaufman, debuterend regisseur Spike Jonze en actrice Catherine Keener - verzilverd. Later zal de notoir verlegen Kaufman bekennen opgelucht te zijn geweest dat de hoogste filmprijs aan zijn neus voorbijging, doodsbenauwd als hij was voor het dankwoord dat hij dan had moeten uitspreken.
Bang voor een Oscarnominatie voor Human Nature, zijn tweede film, hoeft Kaufman niet te zijn. Daarvoor hinkt deze film te veel op twee gedachten. Nooit wordt duidelijk of hij een bijtende satire op de mens en zijn (vooral seksuele) frustraties wil zijn, of toch liever een zogenoemde 'goofball movie', een komische film vol vreemde snuiters en overdreven types.
Vreemde snuiters zitten er in Human Nature genoeg. Lila Jute is een jonge vrouw die vanaf haar puberteit lijdt onder abnormale haargroei. Op het moment dat ze haar polsen wil opensnijden ziet ze hoe een muis haar zonder blijk van afkeuring aankijkt. Ze besluit daarop naakt tussen de andere dieren in het woud te gaan leven. Maar de beschaving wordt niet helemaal afgezworen. Dankzij radicaal feministische new age boeken - met titels als Fuck Humanity - wordt ze wereldberoemd.
Nathan Bronfman is onderzoeker, heeft een van 's werelds kleinste penisjes, en besteedt al zijn tijd aan het leren van tafelmanieren aan muizen. Zijn redenering: Als hij het hún kan leren is er nog hoop voor de mensheid.
En dan is er nog Puff, een soort schlemielige versie van Tarzan, opgevoed in de bossen door een vader die dacht dat hij een aap was.
Het is een kwestie van tijd dat de paden van dit absurde drietal elkaar kruisen. Dat het niet goed afloopt weten we al vanaf de openingsscènes, als we Nathan - geheel in het wit en tegen een compleet witte achtergrond, maar met een klein rood gaatje in zijn hoofd - horen uitleggen hoe het zo ver heeft kunnen komen. Parallel geeft Lila haar versie van de gebeurtenissen aan een drietal agenten en getuigt Puff voor een senaatscommissie. Geconstrueerd? Dat kun je nogal zeggen. Grappig? Helaas lang niet altijd.
Kaufman mag in interviews beweren dat grootse humor alleen kan bestaan naast diepe tragedie (omdat er dan sprake is van resonantie ), de personages in Human Nature zijn te slecht uitgewerkt om die persoonlijke tragedies invoelbaar te maken. Bovendien blijven er in de film te veel zijlijntjes onuitgewerkt en staan te veel scènes op zichzelf of juist haaks op elkaar.
Allemaal fouten in het scenario. Maar was de grote winst van Being John Malkovich niet dat het een einde maakte aan het keurslijf van het klassieke scenario? Dat fouten niet meer bestonden? Laat dat inderdaad het belang van Being John Malkovich zijn - een paar jaar later begint het rommelige derde deel overigens behoorlijk te irriteren -, dat wil nog niet zeggen dat alles wat afwijkt van de Hollywoodnorm ook goed is.
En echt goed is Human Nature nergens. De film kent enkele grappige momenten (vooral wanneer twee muizen getraind worden om met het juiste bestek te eten), maar evenzovele missers (de Disney-parodie als Lila zingend door het bos huppelt, bijvoorbeeld ). En hoewel het acteren van hoofdrolspelers Patricia Arquette (Lila), Tim Robbins (Nathan) en vooral Rhys Ifans (Puff) bij vlagen geïnspireerd aandoet, vrijwel nergens overstijgt de film het script.
Dat laatste kan onmogelijk Kaufmans schuld zijn. Want al wordt de film op de posters en in de media vaak geafficheerd als een film van de makers van Being John Malkovich (Jonze was een van de producers van Human Nature), de film werd geregisseerd door de beroemde clip- en commercialregisseur Michel Gondry (zie kader), en is het dus feitelijk 'zijn' film.
Wel was Kaufman naast scenarioschrijver tevens producer, en bleef zo tijdens de opnamen nauw bij de film betrokken. Het siert hem dan ook dat hij, nadat de film vorig jaar in Cannes lauwe reacties kreeg en ook in de VS faalde, ruiterlijk toegaf dat zíjn film niet op alle fronten werkte. Toch zei hij trots te zijn, want hij had risico's genomen en dan mag er ook wel eens wat misgaan.
Overigens betekent het mislukken van Human Nature niet dat Kaufman en Gondry niet meer zullen samenwerken. Momenteel werkt het duo aan een project dat Eternal Sunshine of the Spotless Mind heet, over een man (Jim Carrey is al aangetrokken voor de hoofdrol) die na het mislukken van zijn relatie elke herinnering aan zijn vrouw operatief wil laten verwijderen... en zich dan bedenkt.
Twee andere films naar scripts van Kaufman bevinden zich inmiddels in de post-productie fase en zullen wellicht later dit jaar uitgebracht worden. Het semi-autobiografische Adaptation vertelt over de problemen die Kaufman ondervond toen hem gevraagd werd het boek The Orchid Thief van Susan Orlean te bewerken.
Of Confessions of a Dangerous Mind, een biopic over tv-presentator Chuck Barris die beweerde een CIA-moordenaar te zijn , een typische Kaufman-film zal worden, valt te betwijfelen. Het scenario is gekocht door filmster George Clooney (die ook zal regisseren), en Clooney heeft er naar verluidt al behoorlijk aan laten sleutelen. Benieuwd in hoeverre Confessions of a Dangerous Mind zich door die veranderingen toch weer zal onderwerpen aan de klassieke Hollywoodwetten. En of dat de film schaadt, of juist ten goede komt.