Tien jaar terug in de tijd: de 24-jarige Kelly is net afgestudeerd aan de filmacademie en woont ergens in de buurt van Los Angeles in een studentenhuis. Het plotselinge besef dat hij nu een of ander flutbaantje zal moeten gaan zoeken schrikt hem zo af dat hij zich voorneemt zo snel mogelijk een briljant scenario te schrijven, dat hem in één keer op de kaart zal zetten.
Na zes weken eenzame opsluiting is de basis gelegd voor Donnie Darko, een bizar verhaal over een labiele tiener die door een reuzenkonijn wordt gewaarschuwd voor het naderende einde van de wereld. Kelly heeft al zijn fascinaties in het script gestopt: sciencefiction, filosofie, religie, de jaren 80, comics, griezelfilms, tienerkomedies. Via een studievriend die als assistent bij een grote studio werkt, weet hij een boel big shots te benaderen, maar Kelly’s zelfvertrouwen ten spijt ziet niemand brood in het moeilijk definieerbare project. Potentiële financiers schieten steevast in de lach als het jonge aspirantje een paar miljoen komt vragen om de film zelf te kunnen regisseren. Het verhaal voor een leuk bedrag omwerken tot tienergriezelfilm, dat mag hij wel proberen. Maar Kelly laat zich niet verleiden . Dan toch maar een poos ergens koffie schenken.
Als de moed na anderhalf jaar leuren bijna is opgegeven, belandt het script op het bureau van actrice Drew Barrymore, die meteen enthousiast is en met haar eigen productiebedrijfje vierenhalf miljoen dollar weet op te brengen. De film wordt in een paar weken opgenomen, maar heeft dan nog geen distributeur. De onnavolgbare mix van genres blijft filmbonzen afschrikken – ze eisen een kortere lengte, een positiever slot, verklarende voiceovers. In 2001 belandt Donnie Darko in lichtelijk toegetakelde vorm in een handjevol bioscopen. Maar Kelly trekt aan het langste eind: de critici zijn lovend en de film wordt een culthit op dvd. Twee jaar later gaat alsnog een director’s cut landelijk in première.
Obsessief
Het bescheiden succes van Donnie Darko maakt Richard Kelly nog geen populaire figuur in Hollywood. Hij doet diverse aanzetten tot een tweede film (o.a. een Kurt Vonnegut-verfilming en de sf-thriller Knowing, die uiteindelijk wordt gemaakt door Alex Proyas), maar krijgt financieel niets van de grond. Een pijnlijke ervaring voor Kelly, die zich obsessief vastbijt in elk nieuw project – zozeer dat hij volgens bekenden amper een sociaal leven onderhoudt.
Gefrustreerd begint hij tussen de mislukkingen door te schrijven aan Southland Tales, een boze satire over Los Angeles. Het scenario wordt een vergaarbak voor al zijn ergernissen over het paranoïde klimaat dat na ‘9/11’ in de vs is ontstaan en neemt steeds grootsere vormen aan. Op den duur zijn er zoveel personages en plotlijnen – om maar te zwijgen over de zang-en-dansnummers – dat ze niet meer in één film passen; Kelly besluit er een zesdelige graphic novel aan vooraf te laten gaan. Southland Tales moet zijn magnum opus worden en ditmaal blijft hij net zolang knokken tot hij groen licht krijgt.
Gaat Richard Kelly de geschiedenis in als Belangrijk Filmmaker? Na drie producties is het nog steeds moeilijk vast te stellen. Hij lijkt in ieder geval niet in staat een oninteressante film af te leveren, dat is al heel wat.
Southland Tales
De ontnuchtering volgt in Cannes, waar een drie uur durende ruwe versie van het epos in première gaat. De critici spreken eenduidig over een van de grootste misbaksels ooit voor de competitie geselecteerd. Naderhand blijft Kelly nog een jaar schaven voor de bioscooppremière, maar veel positiever wordt die niet onthaald.
Later bekent de filmmaker in een interview: ‘Ik heb me op die film geworpen alsof ik nooit meer iets anders zou kunnen maken. Ik wilde bewijzen dat ik meer dan één trucje kan. Het eindresultaat is misschien overdreven ambitieus en over the top, maar ik ben er wel trots op.’ En ook: ‘Als ik de kans krijg nog een derde film te maken, besef ik dat die een stuk toegankelijker zal moeten zijn. Als die film geen succes wordt kan ik waarschijnlijk inpakken.’
Autobiografisch
Het is dus gelukt: een nieuwe Hollywoodfilm met een behoorlijk budget en grote sterren in de hoofdrollen. Maar als The Box Richard Kelly’s poging is tot een toegankelijke blockbuster, zijn de reserves van de studio’s best te begrijpen.
Het gegeven, ontleend aan een kort verhaal van zijn favoriete schrijver Richard Matheson ( I Am Legend, What Dreams May Come), is even eenvoudig als intrigerend: een fatsoenlijk jong stel met financiële problemen ontvangt een mysterieus houten doosje met een rode knop. De bijgeleverde boodschap: een druk op de knop levert meteen een miljoen dollar op, maar tegelijkertijd zal ergens ter wereld een onbekende dood neervallen.
The Box
Het fabelachtige verhaal werd al eens verfilmd als aflevering van de sf-televisieserie The Twilight Zone, maar Kelly heeft er een heel eigen wending aan gegeven. Omdat hij na Southland Tales een intiemere film wilde maken, voegde hij veel autobiografische elementen toe.
Hij situeerde het verhaal in 1976, een jaar na zijn geboorte , in een suburb van Richmond, Virginia, waar het gezin Kelly opgroeide. De hoofdpersonen hebben de beroepen van zijn ouders: Cameron Diaz is lerares op een privéschool en James Marsden werkt bij de Nasa – een bedrijf dat een belangrijke rol kreeg in het verhaal. We gaan er maar van uit dat de zombieachtige wezens, de portalen naar eeuwig geluk en eeuwige verdoemenis, de waterkolommen en alle andere bovennatuurlijke elementen minder direct uit het leven zijn gegrepen.
Stilistisch is The Box een juweeltje. Een nauwkeurig opgebouwde ode aan de ouderwetse suspense van The Twilight Zone en paranoiaklassiekers als Three Days of the Condor en Invasion of the Body Snatchers. De door Frank Langella gespeelde bezorger van de doos, een keurige heer met half weggevreten gezicht, kan meteen worden bijgezet in de eregalerij van filmschurken.
Frank Langella in The Box
Maar een publieksfilm? Daarvoor haalt Kelly inhoudelijk veel te veel van stal. De vele onverwachte wendingen blijven lang boeien, net als de filosofische en ethische vraagstukken, maar wie chocola kan maken van het laatste halfuur mag zich melden. De Amerikaanse reacties waren net iets minder bijtend dan die op Southland Tales, maar veel scheelde het niet. Het is maar de vraag of Richard Kelly hierna nog eens een eigen project van de grond zal krijgen in Hollywood. En dat is jammer: liever tien intrigerende ‘mislukkingen’ als The Box dan één Transformers 2 of iets in die geest. Wie eigenzinnig filmtalent een warm hart toedraagt, moet het toch maar even sponsoren met een bioscoopbezoekje.