‘Ik begrijp Hitler wel,’ zei Lars von Trier tijdens het afgelopen filmfestival van Cannes. Daar kreeg de controversiële regisseur flink spijt van. Kroniek van een misstap.

Woensdag 18 mei Palais des festivals, Cannes, 12.00 uur
Tijdens de persconferentie over de film Melancholia doet de Deense regisseur Lars von Trier wat-’ie altijd doet: flauwe grappen maken over zijn acteurs en collega’s. Hij zit tussen actrices Kirsten Dunst en Charlotte Gainsbourg, de twee hoofdrolspeelsters van Melancholia. Op een gegeven moment zegt Von Trier dat zijn volgende film een pornofilm zal zijn, want het beaver shot van Dunst zat alleen in Melancholia omdat zij daar op stond . ‘En nou wil ze meer. U weet hoe vrouwen zijn.’

Als de zaal met journalisten is uitgegniffeld wendt hij zich tot Gainsbourg, de actrice die in Von Triers vorige film Antichrist haar genitaliën moest wegknippen. Hij vertelt de zaal dat zij ook van de partij is. ‘Ze willen een echte hardcore film deze keer. En ik doe mijn best.’

Tot zover niets aan de hand. Zo is Von Trier. Iedereen weet dat. Ook de actrices, die hem minzaam aankijken. Maar dan gaat Von Trier in de fout. Hij heeft altijd gedacht dat hij van Joodse afkomst is – Von Trier is een beroemde Joodse naam – maar ontdekte onlangs dat zijn echte vader geen Von Trier is, maar een Duitser, genaamd Hartmann. Von Trier constateert dat hij dus eigenlijk een nazi is, en hij bekent dat hij dat wel leuk vindt. ‘Wat kan ik zeggen. Ik begrijp Hitler wel…’

Tijdens de persconferentie zelf wordt nog steeds gegniffeld, al is het nu meer over de enorme ongepastheid van die opmerking. Want iedere journalist kent de al jaren op antidepressiva draaiende Von Trier, en weet dat je hem niet al te serieus moet nemen. Maar op internet en in de kranten valt die context weg, en heb je alleen zijn woorden nog: Jood, nazi, Hitler. Het ideale recept voor een rel, en die komt. Diezelfde dag nog. Kranten kruisigen de regisseur: ‘Von Trier geeft toe nazi te zijn!’

Donderdag 19 mei Vijfsterrenhotel Le Mas Candille, 10.30 uur
De vpro mag als eerste met Von Trier spreken, zo is al eerder – voor de catastrofale persconferentie – bepaald. Het is even wachten, maar Von Trier komt . Het is een grote man, maar nu niet. Als een bang vogeltje gaat hij zitten. Schuldbewust. Zijn handen trillen. Het is het allereerste tv-interview na de persconferentie en hij weet nog niet wat de consequenties van zijn uitspraken zullen zijn. Festivalbaas Gilles Jacob heeft hem al wel laten weten dat hij ‘pas amusé’ was.

Je zou bijna vergeten dat Melancholia een wonderschone , grappige en indrukwekkende film is over het einde van de wereld. De aarde wordt bedreigd door een andere planeet – Melancholia – die in grote vaart komt aan vliegen. De film volgt twee zussen (Dunst en Gainsbourg), die elk op hun eigen manier met de dreigende ondergang omgaan.


Bekijk het interview met Lars von Trier in CinemaTV

Melancholia verdient dus serieuze aandacht en ik begin dan ook over de film, en niet over de persconferentie. Von Trier reageert aangenaam verrast. Vertelt over de depressieve Justine, en hoe zij vanwege haar ziekte beter is opgewassen tegen het naderende onheil. ‘Ze is daar – laten we zeggen – al eerder geweest. En dus kan ze er veel rationeler mee omgaan dan gewone mensen.’

Maar als ik vraag of het überhaupt erg is als de wereld zou ophouden te bestaan, kan hij zich niet langer inhouden: ‘Ik zou het erg vinden voor mijn kinderen als het vandaag zou aflopen, maar vanwege de persconferentie van gisteren zou het voor mij een goede dag zijn om dood te gaan.’

Hij heeft zelf de deur opengezet en dus keren we terug naar de persconferentie. Von Trier probeert te nuanceren: ‘Ik vind de Holocaust de grootste misdaad in de geschiedenis… Ik sympathiseer op geen enkele manier met Hitler… Mensen die mijn gevoel voor sarcasme kennen weten dat ik dat niet meen… Als ik nou Mel Gibson was en geloofde in die onzin, maar ik geloof in het tegendeel…’

Op een Gouden Palm rekent hij niet meer. Von Trier klapwiekt met zijn armen alsof het vleugels zijn en zegt: ‘De Gouden Palm is weggevlogen. En maar goed ook. Ik zou me schamen om er een te ontvangen. Ik moet gewoon terug naar 8mm- filmpjes en mijn bek houden.’

Donderdag 19 mei Vijfsterrenhotel Le Mas Candille – 13.30 uur
Na het tv-interview mag ik ’s middags ook nog aanschuiven bij de minipersconferentie voor de schrijvende pers. Vlak voor we beginnen wordt bekend dat Von Trier is uitgeroepen tot persona non grata. Hij is niet langer welkom op het festivalterrein. Gelukkig ligt het poepchique Le Mas Candille een half uur buiten Cannes.

De festivalleiding laat weten de uitspraken onacceptabel en ontoelaatbaar te vinden, ‘in strijd met de idealen van menselijkheid en vrijgevigheid die de reden van het bestaan van dit festival zijn’. Kortom: Men trekt de handen af van Von Trier.

Die komt – iets later dan afgesproken – opvallend strijdbaar aanzetten. ‘Als u me wilt slaan, ga uw gang. Maar ik moet u waarschuwen, ik zal het misschien lekker vinden.’

De Deen heeft de hele ochtend in het beklaagdenbankje plaatsgenomen en heeft er blijkbaar genoeg van. Hij heeft nog steeds spijt van zijn opmerkingen, maar is er wel trots op persona non grata te zijn. ‘Ben ik nog nooit geweest!’
En alsof hij niet genoeg problemen heeft wil hij – daartoe aangespoord door voornamelijk krantenjournalisten die olie op het vuur gooien – wel kwijt waar hij zich verder zo aan stoort. De rol van Israël in het Israëlisch-Palestijnse conflict, bijvoorbeeld. Of de rol van de kerken in de wereld. En het was stom om Tripoli te bombarderen. ‘Niet dat ik een fan van Gaddafi ben, natuurlijk.’ En hij hoopt dat uit al deze ellende iets moois zal komen. Al heeft hij daar weinig vertrouwen in. ‘Everything is going to hell, but we should smile all the way to hell.’

Zondag 22 mei Palais des festivals, 19.00 uur
De prijzen worden uitgereikt. Zonder persona non grata Von Trier, maar zijn film bleef in competitie. De jury onder leiding van acteur Robert DeNiro geeft de hoofdprijs – de Gouden Palm – aan Terrence Malicks buitensporige meesterwerk The Tree of Life, maar is Melancholia niet vergeten. Kirsten Dunst wordt uitgeroepen tot beste actrice van het festival. Kushandjes naar de jury en de tekst: ‘Tsjongejonge. Wat een week is dit voor mij geweest. Ik dank het festival dat onze film in competitie mocht blijven. En ook Lars bedankt, dat je mij de kans gaf om zo dapper en vrij te zijn in deze film.’ Goed zo Kirsten. Ere wie ere toekomt.