De films van de Amerikaan Steve James (1955) kenmerken zich door een grote maatschappelijke betrokkenheid en een verfrissend genuanceerde toon. James is te gast op het IDFA als samensteller van de jaarlijkse Toptien.

Een half uur durende televisiereportage moest het worden. Steve James, die eind jaren tachtig een handjevol korte documentaires had gefilmd, zou een portret van een achterstandswijk in Chicago maken door in te zoomen op de jongeren die bij een bepaald basketbalveldje rondhingen. Toen hij daar twee getalenteerde zwarte jongens leerde kennen, die juist waren gevraagd het team van een prestigieuze blanke school te komen versterken, groeide de reportage uit tot een project waar hij bijna zes jaar aan zou blijven werken.


Hoop Dreams

Hoop Dreams werd een drie uur durende documentaire over sportcultuur en klasseverschillen in Amerika, met een rags to riches-verhaal waar Hollywood een puntje aan kan zuigen. De film viel royaal in de prijzen en werd in 2007 door de International Documentary Association uitgeroepen tot beste documentaire aller tijden.

James richtte zich na Hoop Dreams op een aantal onopvallende sportdrama’s, maar bewees in 2002 dat zijn doorbraakfilm geen toevalstreffer was: met Stevie maakte hij opnieuw een ambitieuze docu over kansarm Amerika, die op het IDFAwerd bekroond met de hoofdprijs. De titelfiguur is een probleemjongen die James tien jaar eerder had begeleid in een vrijwillig mentorproject.

Nu bezoekt hij hem opnieuw, met camera. Het blijkt bergafwaarts te zijn gegaan met de jongen, die met zijn verknipte familie in een trailerpark woont. Dat regisseur James zichzelf een prominente rol in de film geeft, zich hardop afvragend of hij Stevie en zijn familie niet exploiteert, maakt dit droeve portret des te schrijnender.

Exploitatie of niet, aan James’ goede bedoelingen kan moeilijk worden getwijfeld. In zijn werk als regisseur en producent blijft hij zich strijdvaardig richten op armoede, racisme en andere misstanden in de Amerikaanse samenleving. Zo werpt hij in At the Death House Door (2008) een genuanceerde maar uitgesproken blik op de doodstraf, en in zijn nieuwste docu The Interrupters loopt hij mee met een groep ex-bendeleden die zich inzetten tegen geweld in de gevaarlijkste buurten van Chicago. De genoemde films zijn dit jaar te zien op het IDFA, toegelicht door de regisseur zelf. Daarnaast presenteert James tien documentaires die hem hebben aangesproken en beïnvloed. 

De Toptien van Steve James:
• 28 Up Michael Apted , GB 1984
• American Movie Chris Smith , USA 1999
• Fallen Champ: The Untold Story of Mike Tyson Barbara Kopple , USA 1993
• Golub: Late Works Are the Catastrophes Jerry Blumenthal en Gordon Quinn , USA 2004
• Grey Gardens Albert Maysles en David Maysles , USA 1976
• Le joli mai Chris Marker , F 1963
• Our Trip to Africa Peter Kubelka , OOS 1967
• The Staircase Jean -Xavier de Lestrade , F 2004
• T he Times of Harvey Milk Robert Epstein , USA 1984
• Tongues Untied Marlon Riggs , USA 1989