Hij had iets van een haai, JR. Je zag z’n tanden, maar of het een glimlach was of dat hij je ermee zou verscheuren, was de vraag - meestal verscheurde hij je lachend.

Larry Hagman, 81, stierf dit weekend aan een slopende ziekte in de stad waarnaar de serie is genoemd waarmee hij beroemd werd: Dallas.

Larry Hagman stierf in het ziekenhuis in bijzijn van Bobby en Sue Ellen, Patrick Duffy en Linda Gray. De drie waren innig bevriend sinds het allereerste begin van Dallas in 1977 en bleven dat. Het trio was in Dallas voor opnames van de serie, die in juni begon aan een tamelijk goed ontvangen nieuwe reeks met als leus 'The backstab never felt so good'. Het wrange is, dat in de nieuwe serie Bobby degene is die lijdt aan kanker.

Met JR zette Larry Hagman in de jaren tachtig een archetypische schurk neer van formaat. Het zijn meestal de helden die een standbeeld krijgen, maar Hagman heeft op z’n minst recht op een bronzen cowboyhoed voor het personage dat hij creëerde. JR (‘A conscience is like a boat or a car. If you feel you need one, rent it’) was het boegbeeld van het winner take all kapitalisme, zoals vormgegeven door architecten als Ayn Rand. Zij predikte een ieder voor zich-mentaliteit , wars van altruïsme , en haar gedachtegoed wordt tot op de dag van vandaag gretig ingezet door conservatieve politici, meestal ten nadele van de zwakkeren in de samenleving. Wat JR Ewing liet zien op televisie deed Gordon Gekko, bekend van de infame uitspraak 'greed is good', op het witte doek in de film Wall Street uit 1987. Grote verschil is, dat Dallas toen al tien jaar liep. Overigens tot afschuw van velen; Dallas met z’n exorbitante luxe en keiharde mentaliteit, was 'plat' en 'goedkoop'.

De meest beledigende scènes van J .R. op een rijtje

Met de vingers stevig aan de pols van de samenleving raakten de schrijvers van Dallas eind jaren zeventig, waarschijnlijk volkomen onbewust, een snaar. En schetsten in hun serie een raak portret van de mentaliteit die de VS, sinds de moord op de Kennedy’s en de opmars van het grootkapitaal in de politiek, steeds steviger in z’n greep kreeg, met uiteindelijk de desastreuze uitholling van de middenklasse en de recente bankencrisis tot gevolg. Of, zoals JR zei: 'Once you get rid of integrity, the rest is a piece of cake.'

Niet slecht, voor een soap. Terugkijkend was het misschien toch niet zo gek van de Nederlandse tv-wetenschapper Ien Ang om in de jaren negentig met een boek te komen getiteld Het geval Dallas, gebaseerd op een lezersoproep in de Viva. 42 vrouwen vertellen in het boek wat ze van de serie vonden, waarna Ang er wat theorieën op loslaat. De selectieve, nogal beperkte aard van haar onderzoek was destijds reden voor de LA Times, die zich verbaasd afvroeg wat Nederlandse vrouwen toch hadden met Dallas, het boek met de grond gelijk te maken. Maar op zich zegt het wel wat. De tv-serie Dallas was aanleiding voor een verhit debat in de Nederlandse media; het was de eerste keer dat dat gebeurde. Het markeerde het begin van een tijdperk.

En dat allemaal dankzij de vlijmscherpe oneliners die de schrijvers, een team van vaste krachten en freelancers, JR in de mond wist te leggen, en waarin zijn personage gestalte kreeg. Daarom tot slot nog een korte bloemlezing uit het slechtste van JR:

Never tell the truth when a good lie'll do!
Revenge is the single most satisfying feeling in the world!
All that matters is winning.
I'm J.R. Ewing, I don't get ulcers, I give 'em!

Interview van Piers Morgan, een van z’n betere, met o.m Larry Hagman op CNN