Joe Wright wilde bij zijn verfilming van Tolstojs Anna Karenina al te vertrouwd terrein vermijden, dus besloot hij het boek te verfilmen als... toneelstuk. Een interessante keus, maar levert het ook een geslaagde film op?

Ik was er niet bij, maar het schijnt dat de grote Russische romanschrijver Lev Tolstoj een hekel had aan toneel en zijn al even beroemde, toneelschrijvende collega Anton Tsjechov daar graag mee lastig viel. Hij plaagde hem dan door te zeggen dat Shakespeare’s stukken onverdraaglijk waren, maar altijd nog beter dan die van Tsjechov.



Hoe ironisch dat Tolstojs beroemde roman Anna Karenina nu door Joe Wright is verfilmd als… toneelstuk.

Aanvankelijk wilde Wright, regisseur van visueel indrukwekkende films als Pride & Prejudice (2005) en Atonement (2007), Anna Karenina ‘gewoon’ verfilmen. Naturalistisch, realistisch.

In interviews zei hij daarover: ‘De bedoeling was dat we de film zouden opnemen in landhuizen in Engeland en paleizen in Rusland. Tijdens het scouten van locaties kwam ik in Rusland en daar zeiden ze tegen me : “Ja, goed idee, we hebben hier al meerdere filmversies van Anna Karenina opgenomen.” En in Engeland hoorde ik: “Fijn dat u er weer bent, want u heeft hier al eerder gefilmd.” Waardoor ik besefte dat ik me op te vertrouwd terrein begaf, en besloot dat ik maar weer eens iets heel nieuws moest proberen.
Eind negentiende eeuw bevond de Russische aristocratie zich in een identiteitscrisis. Want waren ze nou oosters of westers? Er werd gekozen voor het Westen en het grote voorbeeld was Frankrijk. In de Russische paleizen werd veel Frans gesproken en men droeg de laatste mode uit Parijs. Ze lazen zelfs boeken over Franse etiquette. Ik vond het fascinerend dat een hele groep mensen zich de identiteit van iemand anders aanmat. En omdat ze in feite allemaal al toneel speelden, besloot ik dat het heel toepasselijk was als ook mijn film zich zou afspelen op een podium.’

Moulin Rouge
En dus bevinden we ons in Anna Karenina vrijwel uitsluitend in een theater. Acteurs bewegen zich in geschilderde decors en stappen scènes in en uit. Zelfs paardenraces worden indoor gehouden. Is Anna Karenina daarmee verfilmd theater? Nee. Eerder vertheaterde film. De omgeving is duidelijk nep, maar het acteren is naturalistisch en de emoties zijn echt.

Anders dan in een toneelstuk ligt de nadruk in Anna Karenina niet op de tekst, maar op het beeld. Speelgoedtreintjes veranderen in echte treinen en heel af en toe stappen we vanuit het theater zo het Russische landschap in. Zaken die onmogelijk zijn in het theater. Bovendien kijk je in de film niet vanuit een vaste positie naar de gebeurtenissen, maar zweef je constant mee met de camera.

Anna Karenina is cinema, vermomd als toneel. Dat is overigens niet nieuw, want in toon en sfeer doet de film sterk denken aan Baz Luhrmans uitbundige meesterwerk Moulin Rouge (2001). Het is wel nieuw voor Tolstojs beroemde roman.

Mocht u het boek niet gelezen hebben of geen van de ruim twintig verfilmingen hebben gezien, het verhaal gaat ongeveer zo: de Russische aristocrate Anna Karenina valt voor de jonge legerofficier Vronski en vice versa. Probleem is alleen dat zij getrouwd is en hij al gekoppeld aan een ander. Maar de lust kruipt waar hij niet gaan kan en de twee beginnen een relatie. Waardoor vooral de wereld van Anna volledig zal instorten. Haar man wil scheiden, ze mag haar kind niet meer zien en ze wordt uitgekotst door haar aristocratische vrienden en vriendinnen.

Heldin of anti-heldin
Anna Karenina wordt gespeeld door de Britse actrice Keira Knightley, wat nauwelijks een verrassing, is, want zij speelde ook al de hoofdrol in Joe Wrights Pride & Prejudice en Atonement. De twee werken blijkbaar goed samen en Knightley had veel inbreng in de manier waarop ze Anna speelde.



Knightley herlas Tolstojs boek voor de film en bekende in interviews dat ze de tweede keer een heel ander verhaal las: ‘Ik herinnerde me Anna als een buitengewoon, romantisch personage. De tweede keer was ze nog steeds buitengewoon, maar ook veel, veel donkerder. Ik vroeg me af of ze heldin of anti-heldin was. En eerlijk gezegd denk ik dat ook Tolstoj dat niet zeker wist.
Ik heb de kantlijnen van mijn exemplaar van Anna Karenina volgeschreven met aantekeningen en Joe en ik hebben het vaak over haar gehad. We waren het erover eens dat we zowel haar goede als slechte kanten moesten laten zien. Haar compassie en haar wreedheid. Ik heb het er ook met Tom Stoppard, de scenarioschrijver, over gehad, want ik wilde haar echt begrijpen. Omdat het voor mij vaststond dat ik haar niet “te aardig” wilde spelen. Je hebt als lezer de neiging haar te veroordelen. Maar zijn we wel zo veel beter? Volgens mij is het antwoord daarop duidelijk nee. Zijn we wel eens oneerlijk? Zeker. Zijn we wel eens manipulatief? Natuurlijk. En doen we de mensen pijn van wie we het meest houden. Dat zijn de mensen die we het mééste pijn doen. Niemand van ons heeft het recht haar te veroordelen. En toch doen we het.’

Geniale inval
Het siert zowel Wright als Knightley dat ze geprobeerd hebben Tolstojs Anna Karenina van een andere kant te bekijken. En dat ze daarbij risico’s hebben durven nemen in toon (deze versie is aanzienlijk minder romantisch dan de voorgangers) en sfeer (Wrights toneelmatige setting). Daardoor is de film per definitie interessant geworden. Maar nog niet geslaagd. De personages blijven te veel op afstand, juist omdat Wright zo uitbundig te werk gaat. De film wervelt en de beelden boeien altijd, maar de intimiteit en breekbaarheid van de personages zijn verdwenen.



Toen Wright Knightley belde om haar te vertellen van zijn geniale inval de film in een theater op te nemen, reageerde ze met de woorden dat het ‘really great’ of ‘ absolutely terrible’ zou worden. Helaas werd het iets er tussenin.