De zomer van 2014 stond in het teken van Alfred Hitchcock: de VPRO zond vier films uit, en Eye eerde hem met een groot retrospectief. Ontwerper Roel Siebrand licht zijn vijf favoriete scènes uit het oeuvre van de Master of Suspense toe.

Young and Innocent (1937)

In het kort de scène: Erica en Old Will zoeken een moordenaar met een tic. De man zou muzikant kunnen zijn in een orkest dat speelt in het restaurant van een hotel. Een orkest waarin de muzikanten allemaal zwart gemaakte gezichten hebben , à la Al Jolson. In een groots shot beweegt de camera langzaam van de lobby van het hotel hoog door het restaurant naar waar het orkest speelt. Dan draait hij richting podium, en zoomt in op het gezicht van de drummer, die zijn tic onthult . De camera legt vanaf de lobby ongeveer 35 meter af en eindigt zo’n dertig centimeter voor het gezicht van de moordenaar. Naar verluidt deed men twee dagen over dit virtuoze shot.

Vandaag wordt ergens ter wereld iemand geboren die over twintig jaar een fan zal worden van het werk van Alfred Hitchcock.

Toen ik twintig was, in 1980, zag ik Psycho op mijn piepkleine Indesit zwart-wittelevisie en was ik meteen verkocht. Niet lang daarna ontdekte ik Bernard Herrmann, de filmcomponist die een decennium lang Hitchcocks films van de prachtigste iconische muziek voorzag. En Saul Bass, de grafisch ontwerper die baanbrekend werk verrichtte en onder andere Vertigo, North by Northwest en Psycho van titels en artwork voorzag. Ziehier ‘my education’. Want deze drie heren vormden bij gebrek aan een academische opleiding een belangrijk deel van mijn culturele opvoeding. Ze vormden mijn smaak en verschaften mij godsgruwelijk veel kijk- en luisterplezier. En doen dat nog steeds.

Maar Hitchcock heeft niet alleen mijn leven gevormd. Zijn films hebben ook grote invloed gehad op de filmgeschiedenis. Op velerlei gebied, maar ik zal me beperken tot mijn persoonlijke top vijf van favoriete scènes. Ze zijn allemaal geniaal, schitterend, invloedrijk, etc.

Vroege virtuoos
Young and Innocent (1937)
In het kort de scène: Erica en Old Will zoeken een moordenaar met een tic. De man zou muzikant kunnen zijn in een orkest dat speelt in het restaurant van een hotel. Een orkest waarin de muzikanten allemaal zwart gemaakte gezichten hebben, à la Al Jolson. In een groots shot beweegt de camera langzaam van de lobby van het hotel hoog door het restaurant naar waar het orkest speelt. Dan draait hij richting podium, en zoomt in op het gezicht van de drummer, die zijn tic onthult. De camera legt vanaf de lobby ongeveer 35 meter af en eindigt zo’n dertig centimeter voor het gezicht van de moordenaar. Naar verluidt deed men twee dagen over dit virtuoze shot.

 

Komedie
North by Northwest (1959)
Een jaar of vijftien geleden zag ik North by Northwest voor het eerst in de bioscoop . Ik had hem toen al een paar keer op televisie gezien, maar er was een nieuwe kopie in omloop gebracht door het Filmmuseum en ik wilde de film graag op een groot scherm zien. Tot mijn verbazing was de zaal waar hij draaide zo goed als uitverkocht. Mijn favoriete scène is die waarin het Cary Grant-personage dronken wordt gevoerd en op miraculeuze wijze ontsnapt aan zijn belagers. Nadat hij een politieauto heeft aangereden wordt hij opgebracht naar het politiebureau. De scène die daarop volgt vond ik altijd hilarisch. Maar blijkbaar was ik niet alleen. De hele zaal lag bij deze scène plat van het lachen. In elke Hitchcock zit wel (zwarte) humor, maar soms laat hij je ook schuddebuikend lachen.

Acteren
Psycho (1960)
Nee, niet de douchemoord en ook niet (spoiler- alert!) het feit dat de hoofdrolspeelster al op eenderde van de film vermoord wordt, of de muziek van Herrmann, die alleen uit strijkers bestaat. Nee, het gaat mij om de prachtig geacteerde scène tussen Marion Crane ( Janet Leigh) en Norman Bates ( Anthony Perkins), wanneer Norman Marion een paar sandwiches voor het slapen gaan aanbiedt. De set is aangekleed met allemaal door Norman opgezette vogels ( voorboden van The Birds?). En Norman, die zelf eigenlijk ook een vogeltje is, gekooid door zijn ‘moeder’, spreekt op schitterende wijze de inmiddels beroemde regels: ‘Well, mother isn’t quite herself today’ en ‘A boy’s best friend is his mother.’

Truc de luxe
Vertigo (1958)
Deze ligt voor de hand. Vooral omdat dit shot zo vaak is gekopieerd. Ik kwam het bijvoorbeeld tegen in La haine (1995). Er is een aantal scènes waarin deze truc voorkomt, want dat is het toch wel een beetje. Ik beperk me tot de eerste keer. Dat is als inspecteur Scottie Ferguson ( James Stewart) er achter komt dat hij last heeft van vertigo (hoogtevrees). Bij een achtervolging over de daken van San Francisco glijdt hij uit en weet hij zich nog net vast te klampen aan een dakgoot. Scottie kijkt naar beneden en ervaart voor de eerste keer zijn hoogtevrees. Het beeld lijkt dan te worden uitgerekt. Een effect dat wordt veroorzaakt door in te zoomen en tegelijkertijd de camera terug te trekken op een dolly. De lens zorgt dan voor de vertekening, waardoor het lijkt alsof het beeld wordt uitgerekt. Waarmee Scottie’s gevoel van hoogtevrees wordt versterkt. Deze cameratruc is overigens bedacht door second- unit cameraman Irmin Roberts, die hier destijds niet voor gecrediteerd werd.

Suspense
The Birds (1963)
Tot slot een klassieker: Melanie Daniels ( Tippi Hedren) zit op een bankje voor de school in Bodega Bay en pakt een sigaret uit de sigarettenhouder. Op de achtergrond klinkt kindergezang (het liedje ‘Risseldy Rosseldy’). Er landt een kraai op het klimrek achter Melanie. Dan een ‘medium shot’ van Melanie die haar sigaret aansteekt en een trekje neemt . Terug naar het overzichtsshot met het klimrek, waar nu vier kraaien op zitten . Weer terug naar Melanie, die met een enigszins zorgelijke blik zit te roken. We ‘snijden’ heen en weer van de kraaien naar Melanie, die af en toe zorgelijk richting de school kijkt, maar níet naar het klimrek waar steeds meer kraaien bij komen. We kijken nu wat langer naar Melanie, die nog steeds rookt en een vogel waarneemt die komt aanvliegen. Ze blijft de kraai volgen met een steeds zorgelijker wordende blik en ziet tot haar ontzetting dat de kraai landt op het klimrek, dat inmiddels helemaal zwart ziet van de kraaien. En al die tijd horen we het nu enigszins griezelig klinkende kindergezang op de achtergrond.


Hitchcock op televisie

Dial M for Murder
zaterdag 28 nov, Npo 2, 23.55 uur
In 3D geschoten, voor die tijd een noviteit. Het leverde het memorabele 3D-shot op van de schaar die Grace Kelly’s personage pakt om haar belager in de rug te steken. Met het 3D -brilletje was het alsof de schaar de zaal in kwam.

Rear Window
vrijdag 27 november, Npo 2, 23.20 uur
James Stewart is de met een gebroken been aan huis gekluisterde fotograaf L.B. Jefferies, die onraad ruikt als de overbuurvrouw opeens vermist wordt en daarop de hulp inroept van vriendin Lisa (Grace Kelly). De film speelt zich vrijwel geheel af in zijn woonkamer en heeft de mooiste Grace Kelly ooit.