Venetië, 27 augustus 2014. Openingsfilm van het 71ste festival is Birdman van de Mexicaan Alejandro González Iñárritu. Een briljant, ongrijpbaar en hallucinerend meesterwerk over de bijna vergeten acteur Riggan Thomson, die ooit wereldberoemd was door zijn rol als superheld Birdman. Nadat hij weigerde mee te werken aan Birdman 4 ging het snel bergafwaarts met Thomsons carrière. Als de film begint probeert Thomson iets van de waardering van vroeger terug te winnen in het theater. Hij stopt zijn laatste geld in een toneelstuk op Broadway, waarin hij zelf de hoofdrol speelt. Maar voor het stuk in première kan gaan, krijgt hij eerst te maken met zijn opstandige dochter, een verwaande tegenspeler , en vooral zijn eigen demonen. Want Thomson is zo vergroeid met zijn personage Birdman, dat die hem nog regelmatig – als was het een duiveltje op zijn schouder – vermanend toespreekt. Birdman is een film over acteren, over de vergankelijkheid van roem en over zelfrespect. Het is ook een bijtend commentaar op de huidige maatschappij, waarin je alleen nog bestaat als je trending bent op Twitter of geliked wordt op Facebook. En dan raakt de film ook nog eens aan grote thema’s als ouderschap, persoonlijke integriteit en nalatenschap.
Het was allemaal niet genoeg voor de jury in Venetië, die de film volledig negeerde. Die fout werd sindsdien gelukkig ruimschoots rechtgezet. Inmiddels is de film genomineerd voor meer dan 180 filmprijzen, waarvan zo’n beetje de helft werd verzilverd.
En daar kwamen vorige week negen Oscarnominaties bij, waaronder Beste film, Beste regie, Beste origineel script, Beste fotografie, Beste hoofdrol (man), Beste bijrol (man) en Beste bijrol (vrouw).
In Alejandro González Iñárritu’s film Birdman speelt Batman-acteur Michael Keaton een vergeten Birdmanacteur. ‘Eigenlijk heb ik maar één keer tijdens de film gedacht: hé, dit heb ik zelf ook meegemaakt.’
Kippenvel
Wat maakt Birdman, naast het veelomvattende en intelligente verhaal, zo goed? Om te bebeginnen de vorm. Iñárritu vertelt het verhaal alsof alles werd opgenomen in één lange take. De camera van Emmanuel Lubezki (The Tree of Life, Gravity) volgt de personages op de voet en de film is zo gemonteerd dat de verschillende scènes steeds naadloos in elkaar over lopen. Met als gevolg dat je je als kijker midden in de actie waant. Deze aanpak vraagt veel van de acteurs, omdat ze – net als in het theater – moeten acteren in lange takes, en zich moeten houden aan een strenge choreografie. Acteur Edward Norton, die in Birdman hilarisch is als Thomsons verwaande tegenspeler Mike Shiner, zei daarover in Venetië: ‘Zo’n aanpak is erg zwaar, omdat je, terwijl je aan al die technische zaken denkt, ook nog op zoek moet gaan naar de emotionele waarheid in zo’n scène. Soms kostte het ons dagen om dat allemaal voor elkaar te krijgen. Maar als ik terugdenk aan die zen-momenten waarop alles samenviel en Alejandro eindelijk enthousiast uitriep dat het goed was, krijg ik kippenvel. Net als toen. En zoiets is toch ongebruikelijk op een set.’ Niet alleen het beeld is opvallend in Birdman, ook de muziek. De score bestaat vrijwel uitsluitend uit nerveuze, jazzy percussieklanken. Gemaakt door jazzmuzikant en viervoudig Grammy-winnaar Antonio Sanchez, die de muziek improviseerde terwijl hij naar de film keek. De springerige muziek is een goede soundtrack voor de chaos in Thomsons hoofd, en draagt verder bij aan de toch al vrije en onvoorspelbare sfeer van de film.
Michael Keaton in Birdman
Onverschrokken
Maar de grootste troef van Birdman is de cast. Niet voor niets gingen drie van de zeven Golden Globe-nominaties naar acteurs. Naast de al eerder genoemde Ed Norton werden ook Emma Stone, als Thomsons verslaafde dochter Sam, en hoofdrolspeler Michael Keaton genomineerd. Die laatste, Michael Keaton, verdient de prijs het meest. Hij is de film. Ook letterlijk, want Keaton (1951) werd eind jaren tachtig, begin jaren negentig wereldberoemd als Batman in twee Tim Burton-films, raakte daarna in de vergetelheid en speelde tot Birdman vooral nog bijrollen. Thomsons verhaal is ook Keatons verhaal en is daarom alleen nog maar aangrijpender. Keaton is onverschrokken als Thomson. Hij daalt diep af in de krochten van diens getroebleerde ziel en is onvergetelijk in een handvol nu al klassieke scènes. Opvallend genoeg gaat hij in de meeste van die scènes louter gekleed een grote, witte onderbroek. Bijvoorbeeld in een scène aan het begin van de film, waarin hij – al leviterend in zijn kleedkamer – zijn leven overdenkt. In een latere, nog betere scène valt de achterdeur van zijn theater in het slot en moet hij – in zijn onderbroek – door de overvolle straten van New York naar de hoofdingang.
Iñárritu heeft iets met onderbroeken, want ook Mike Shiner draagt een strakke onderbroek wanneer hij en Thomson, in een van hun talloze, hilarische ruzies in de film, als kleine jongens over de grond rollen.
De onderbroeken benadrukken natuurlijk de (emotionele) naaktheid van de mannen, zoals een paar gekoesterde, verdwaalde haren iemand juist nóg kaler maken. Maar die onderbroek zou ook een knipoog kunnen zijn naar de superhelden uit de comics, die meestal strakke jumpsuits dragen waarbij het lijkt of ze daar ook nog een onderbroek over hebben aangetrokken. Superhelden als Batman, bijvoorbeeld. Of Birdman.
Parallellen
Ook de nogal mediaschuwe Keaton was tijdens de première van Birdman in Venetië, waar ik hem even mocht spreken en vroeg of de film wel eens te dichtbij kwam. Keaton: ‘Nee hoor. Hooguit nu, terwijl jij en je collega’s die vraag stellen. Ik ben natuurlijk niet gek en zie de parallellen ook wel. Voor de opnamen hebben Alejandro en ik het er wel even over gehad, want je kan het er niet niet over hebben. Maar dat was dat was ook zo weer voorbij. Er was nog zoveel meer werk te doen. Eigenlijk heb ik maar één keer tijdens de film gedacht: hé, dit heb ik zelf ook meegemaakt. Dat is in de scène waarin ik tegenover een handjevol journalisten zit en ze me vragen waarom ik ooit ben gestopt als Birdman. Ik zeg dan dat de scripts te slecht waren. Dat was destijds bij Batman precies zo. En ook toen wilden de journalisten het niet geloven!’ En als hij mocht kiezen. Als wat wil hij het liefst herinnerd worden? Een Bat- of een Birdman? ‘Haha. Beide. Echt. Maar vooral als een goede werker, een eerlijk mens met integriteit. Heel simpel eigenlijk. En mocht iets verhevens als kunst daar nog bij komen kijken, dan ben ik helemaal gelukkig.’