In 2005 was Benedict Cumberbatch, toen nog een vrij onbekende maar veelbelovende Britse acteur van achter in de twintig, in Zuid-Afrika voor de opnames van de miniserie To the Ends of the Earth. Tijdens een vrij weekend ging hij op stap met twee vrienden en kreeg autopech op een plek waar je beter geen autopech kunt krijgen . Het drietal werd overvallen door een groep bewapende mannen; Cumberbatch belandde vastgebonden in de kofferbak van een auto. Na uren onzekerheid werden de vrienden midden in de nacht, zonder enige uitleg, ergens gedumpt. ‘Zo’n ervaring zet je wel aan het denken over wat je belangrijk vindt in het leven,’ vertelde de acteur later in een interview. ‘Ik leerde ervan dat je deze wereld verlaat zoals je hem binnenkomt: helemaal alleen. Dat inzicht motiveerde me om zoveel mogelijk uit het leven te halen.’
Cumberbatch heeft woord gehouden. En hoe: bekijk een overzicht van al zijn projecten van de afgelopen jaren en je vraagt je af of zoiets menselijkerwijs wel kan kloppen. Sinds zijn doorbraak als onaangepaste speurneus in de bbc-serie Sherlock, in 2010, speelde hij in zo’n vijf toneelstukken, twee keer zo veel tv-films en -series, en niet minder dan vijftien bioscoopfilms. Ter illustratie : vorig jaar op het filmfestival van Toronto gingen maar liefst drie films met hem in première (Twelve Years a Slave, The Fifth Estate en August: Osage County ) en in de Nederlandse bioscoop is hij momenteel te zien/horen in The Imitation Game, de derde Hobbit-film en de animatiefilm Penguins of Madagascar. Voor 2015 en ’16 staan volgens IMDB bijna tien titels op de agenda.
Intussen sprak Cumberbatch ook nog audioboeken, hoorspelen, documentaires en reclames in , trad op in tientallen latenightshows, richtte een productiebedrijf op, zette zich in voor allerhande goede doelen, verloofde zich (met toneelregisseuse Sophie Hunter) en vond naar eigen zeggen ook nog tijd voor hobby’s als schilderen, literaire pillen lezen, motorrijden en skydiven.
De productieve Britse acteur Benedict Cumberbatch heeft een ware mediahype ontketend. Gelukkig gaat hij er niet minder van acteren, zoals blijkt uit zijn nieuwe film The Imitation Game.
‘Ik wil zulke dingen niet wegstoppen tot ik ooit mijn memoires schrijf. Herinneringen aan angst kun je bijvoorbeeld gebruiken om een personage te creëren dat anderen angst inboezemt.’
Tibetaans klooster
Hoe houdt hij het allemaal vol? Loopt Cumberbatch er als acteur de kantjes van af? Niet bepaald, hij heeft juist de neiging zich zeer consciëntieus voor te bereiden. Zo leerde hij voor Sherlock viool spelen en verdiepte hij zich voor zijn schurkenrol in Star Trek: Into Darkness uitvoerig in terrorisme. Om in Danny Boyle’s toneelstuk Frankenstein een geloofwaardig namaakmens neer te kunnen zetten, bezocht hij lijkschouwingen en bestudeerde de bewegingen van revaliderende slachtoffers van ongelukken. In interviews legt Cumberbatch uit dat hij als acteur echt moet doorleven wat hij speelt. Of hij dat nu bereikt door onderzoek of het herbeleven van eigen ervaringen – zoals die kidnapping in Zuid-Afrika.‘Ik wil zulke dingen niet wegstoppen tot ik ooit mijn memoires schrijf. Herinneringen aan angst kun je bijvoorbeeld gebruiken om een personage te creëren dat anderen angst inboezemt.’ En dan is er nog de boeddhistische benadering. Na zijn studie doceerde Cumberbatch een jaarlang Engels in een Tibetaans klooster, en sindsdien ruimt hij regelmatig tijd in voor een kwartiertje meditatie – het kan er kennelijk nog wel bij.‘Vooral het zenprincipe intrigeert me, de doelstelling om een te worden met hetgeen wat je onderneemt. Dat lukt natuurlijk lang niet altijd, maar soms, op bijzondere momenten, bereik je zoiets als je acteert.’
Het acteren zit Cumberbatch in het bloed , zoveel moge duidelijk zijn. Letterlijk ook: allebei zijn ouders zitten eveneens in het vak. Ironisch genoeg probeerden die hem als kind echter een andere richting op te duwen. Omdat ze het zelf als kunstenaars niet breed hadden , stuurden ze hem naar een chique kostschool en stimuleerden hem om advocaat te worden. Maar het bloed kroop al gauw waar het niet gaan kon: Benedict blonk uit in diverse vakken, maar vooral in de theaterlessen. Dat zag zijn vader ook in toen die hem in een schoolvoorstelling zag spelen. ‘Je bent hier beter in dan ik ooit was of zal worden,’ drukte hij zijn zoon op het hart. ‘Als je je beroep ervan maakt, zul je vast slagen.’ Waarop Benedict zich prompt inschreef voor de toneelacademie.
Benedict Cumberbatch in The Fifth Estate
Cumberbitches
Profetische woorden dus, van Cumberbatch Senior: zijn zoon heeft er inmiddels een goede boterham mee verdiend. En nog wel meer ook: tientallen prijzen, Golden Globe-, Emmy- en Bafta-nominaties, en onlangs nog een vermelding in Time als een van de honderd invloedrijkste mensen van 2014. Zoals het een klassieke filmster betaamt , valt hij in de smaak bij critici én publiek. De profs roemen zijn intensiteit en veelzijdigheid, de fans zijn nuchtere humor, intelligentie en uiterlijk. Dat laatste is nog niet eens zo vanzelfsprekend, want met zijn afstandelijke, tikje androgyne uitstraling kan Cumberbatch moeilijk een typische hunk worden genoemd . En romantische helden speelt hij eigenlijk nooit; eerder gepijnigde, botte of domweg gestoorde types. Toch is hij niet meer weg te denken uit lijstjes waarin de meest begeerde, coole en sexy mensen ter wereld worden opgesomd. Tik zijn naam in op Google (al dan niet in combinatie met een prikkelende zoekterm) en je valt van de ene verbazing in de andere. Zo wemelt het van de fan art en fan fiction, waarin hij veelal (al dan niet als Sherlock Holmes) verzeild raakt in een of ander (homo-)erotisch avontuur. De vrouwelijke fans hebben zich verenigd onder de naam Cumberbitches (180 duizend volgers op Twitter), terwijl een populair online tijdverdrijf bestaat uit het verzinnen van parodieën op zijn naam Blenderdick Camelsnatch, Beetlejuice Cabbagepatch, Bumblebee Crumplesack – de mogelijkheden zijn eindeloos (al houdt de roddelpers het consequent bij ‘Ben Batch’).
Allemaal leuk en aardig natuurlijk (vindt de acteur zelf ook, blijkens zijn enthousiaste mediaoptredens), maar intussen zou je haast vergeten dat Cumberbatch als filmster nog maar aan het begin van zijn carrière staat. Na zijn optreden als Julian Assange in The Fifth Estate speelt hij in The Imitation Game, het veelgeprezen Britse drama dat vanaf deze week in de bioscoop draait, pas zijn tweede hoofdrol in een grote publieksfilm.
Die rol zit hem gelukkig als gegoten. Alan Turing, de Britse wiskundige die in de Tweede Wereldoorlog een voorloper van de moderne computer bouwde om gecodeerde berichten van de Duitsers te onderscheppen , is een typische antiheld in de lijn van Sherlock en Assange: sociaal onhandig , seksueel gefrustreerd, maar ook kwetsbaar en menselijk. Of de Cumberbitches ervan opgewonden zullen raken valt te betwijfelen, maar liefhebbers van Ben Batch de klassiek geschoolde acteur kunnen gerust zijn: voorlopig lijkt alle aandacht zijn goede smaak nog niet te hebben aangetast.