Hollywood heeft er altijd veel belang bij gehad de kerk te vriend te houden. Zo is ook weer gebleken rond de remake van sandalenepos Ben-Hur.

Een rabbi, een dominee en twee priesters (katholiek en oosters-orthodox) zitten om de tafel met een Hollywoodproducent. Nee, dit is niet het begin van een mop, maar van een komische scène uit Hail, Caesar!, de laatste film van de Coen Brothers. Daarin werkt een fictieve filmstudio zo halverwege de jaren vijftig aan een groot sandalenepos – Hail, Caesar! A Tale of the Christ – waarin Jezus Christus een kleine maar belangrijke rol speelt. Om te voorkomen dat gelovige kijkers zich gekwetst zullen voelen, heeft de studio dit viertal geestelijken vast naar het script laten kijken. Zit dat in theologisch opzicht een beetje degelijk in elkaar?

De rabbi protesteert als eerste: volgens de joodse traditie mag God überhaupt niet worden afgebeeld. Maar, zo stelt hij de geschrokken producent gerust, de joden erkennen Christus natuurlijk helemaal niet als God. Hoe dan ook zal Jezus ‘maar heel kort en uiterst smaakvol’ in beeld worden gebracht, benadrukt de producent.

In een typische Coenfilm die tjokvol verwijzingen zit naar klassieke Hollywoodproducties is het evident dat de besproken sandalenfilm een variant is op Ben-Hur, het met elf Oscars bekroonde epos uit 1959. De roman waarop die klassieker is gebaseerd heeft zelfs dezelfde ondertitel: A Tale of the Christ. En wat historisch gezien ook klopt, is de controverse rond de verbeelding van Christus.

Lichtstraal
Want hoe zit het ook alweer? Volgens de wet van Mozes is het inderdaad verboden het goddelijke af te beelden. In de katholieke traditie is die regel van oudsher met een korrel zout genomen, maar protestanten toonden zich – zie de Beeldenstorm – strenger in de leer.

Schrijver Lew Wallace, wiens Ben-Hur verscheen in 1880, was zelf opvallend genoeg geen kerkganger, maar wel protestants genoeg om te vinden dat een gewone sterveling de Messias niet mocht naspelen. Toen men zijn bestseller (in de VS decennialang het best verkochte boek na de Bijbel) tot theaterstuk wilde bewerken, maakte hij daarom bezwaar.



Uiteindelijk werd een compromis bereikt: in het Broadwayspektakel dat in 1899 in première ging, werd Christus verbeeld als een felle lichtstraal. De verfilmingen die volgden na Wallace’ dood gingen in die geest verder: de zwijgende versie uit 1925 toont alleen de hand van Jezus, en de klassieker met Charlton Heston slechts de achterkant van zijn hoofd (naar goed Amerikaans gebruik getooid met glanzende, halflange coupe).

Nu we ruim een halve eeuw later toe zijn aan de derde verfilming van Ben-Hur (wat korte films en tv-producties niet meegerekend) is er veel veranderd. Zelfs de gevoeligste christen – murw gebeukt door omstreden films als Life of Brian en The Last Temptation of Christ – ligt tegenwoordig niet meer wakker van een acteur die Jezus speelt. Is de kous daarmee dan af? Nee, integendeel: Hollywood maakt zich drukker dan ooit over de rol van Christus in Ben-Hur.

Faith trailers
Goed, het niet-gelovige filmpubliek krijgt daar weinig van mee. Daaraan wordt Ben-Hur gewoon gepresenteerd als de nieuwe blockbuster van regisseur Timur Bekmambetov (bekend van profaan vermaak als Abraham Lincoln: Vampire Hunter), Oscarwinnend scenarist John Ridley (12 Years a Slave) en acteurs als Morgan Freeman, Pilou Asbaek (Borgen) en ‘onze eigen’ Marwan Kenzari (Wolf, Penoza).

Religieuze kijkers wordt echter een heel ander verhaal voorgeschoteld. Voor hen is Ben-Hur het nieuwste project van prominent christelijk producentenechtpaar Mark Burnett en Roma Downey – bekend van Amerikaanse televisiehits als The Voice en Survivor, maar ook van succesvolle reliseries als Touched by an Angel en The Bible. Via een alternatieve filmwebsite (sharebenhur.com ) en presentaties in kerken en op christelijke evenementen bestoken distributeurs Paramount en MGM deze doelgroep al maanden met ‘faith trailers’ ( aangepaste voorstukjes waarin de rol van Jezus wordt benadrukt), suggesties voor Ben-Hur-gerelateerde bijbelstudies en foto’s van Jezusacteur Rodrigo Santoro die tijdens de opnames in Rome wordt gezegend door de paus. Daarbij wordt steeds benadrukt dat de film heel traditioneel van toon is – in tegenstelling tot recente bijbelfilms als Noah en Exodus: Gods and Kings, die door evangelicals als te vrijzinnig werden ervaren.

Doodzonde
Wat dat betreft is er dus nauwelijks iets veranderd sinds de tijd waarin Hail, Caesar! zich afspeelt. Want voor de duidelijkheid: die eerder beschreven scène met de vier geestelijken is realistischer dan je misschien zou vermoeden. Van meet af aan heeft de kerk in Hollywood een dikke vinger in de pap gehad. In de jaren twintig huurde de industrie zelf de streng gelovige oud-politicus Will H. Hays in om een lijst morele regels op te stellen waaraan filmmakers zich voortaan moesten houden – de beruchte Hays Code. Dit als directe reactie op de groeiende Hollywoodkritiek die ’s zondags van vele preekstoelen werd gespuwd. En daarnaast werd elke nieuwe film vanaf de jaren dertig ook nog beoordeeld door de Catholic Legion of Decency (die weer was opgericht omdat de Hays Code te protestants werd gevonden). De katholieke kerk was onverbiddelijk: leden die een film bezochten die was afgekeurd, begingen een doodzonde.

Zo straf is de situatie natuurlijk allang niet meer, maar voor Hollywood blijven kerkgangers van groot belang. Vooral sinds het onverwachte succes van Mel Gibsons The Passion of the Christ (2004) zijn de studio’s weer doordrongen van het enorme potentieel van de born again doelgroep.

Toen recette-experts enkele weken voor de première van de nieuwe Ben-Hur voorspelden dat de film mogelijk zal floppen, wisten insiders te melden dat alle pr-pijlen nu op de christelijke markt zouden worden gericht. Die zal Ben-Hur kunnen maken of breken .

Moeten reguliere bioscoopgangers daaruit opmaken dat Ben-Hur in essentie een relifilm is? Dat valt wel mee: het is meer een typisch Hollywoodproduct waarin zo min mogelijk aan het toeval is overgelaten. Voor het testosteronpubliek is er puike actie, voor de romantisch ingestelde kijker voldoende melodrama en voor christenen zijn er wat oneliners van Jezus.

Iedereen tevreden.