Hoe 'the hero's journey' Hollywood veroverde

Eerst zien we de held in een alledaagse omgeving, waar hij wordt opgeroepen deel te nemen aan een enorm avontuur. Hij is aanvankelijk onwillig, maar stapt toch over naar een andere (vaak bovennatuurlijke) wereld. Daar maakt hij nieuwe vrienden en neemt hij het op tegen machtige vijanden. Vlak voor de beslissende slag met zijn grootste tegenstander neemt hij een verstrekkende beslissing die leidt tot een zwaarbevochten overwinning. Als held keert hij terug naar huis, waar hij de zege deelt met de gemeenschap.
Komt u dit bekend voor?

Geen wonder, het is de reis die de held aflegt in vrijwel alle grote Hollywoodfilms. Van Star Wars tot Indiana Jones, van The Matrix tot Harry Potter, en van The Lion King tot Lord of the Rings. Ook in de Griekse mythen en heldensagen zien we dit patroon terug. En in de levensverhalen van religieuze helden als Gautama Boeddha, Mozes en Jezus Christus.

De Amerikaanse mytholoog Joseph Campbell (1904-1987) gaat nog een stapje verder. Volgens hem maakt de held in álle heldenverhalen – waar ter wereld, wanneer ze ook geschreven of verteld zijn – een vergelijkbare reis door.

Campbell bestudeerde mythes uit de Oude en Nieuwe Wereld, uit ’t Oosten en ’t Westen en telkens kwam hij min of meer dezelfde stappen tegen. Hij onderscheidde er zeventien, die hij beschreef in het boek The Hero with a Thousand Faces (1949). Hij noemde deze basisstructuur de ‘monomyth’, maar de zeventien stappen werden later beter bekend als ‘the hero’s journey’. Dat Campbells ideeën uiteindelijk leidend werden in Hollywood was te danken aan twee mensen: regisseur George Lucas en Disney-scriptanalist Christopher Vogler.

Halverwege de jaren zeventig had Lucas twee films op zijn naam staan (THX 1138 en American Graffiti), waarvoor hij ook zelf het scenario had geschreven. Omdat vooral dat schrijven hem zwaar viel, besloot hij alles te lezen wat er over het vertellen van verhalen geschreven was. Dat bracht hem bij Campbell en de zeventien stappen, die hij een voor een volgde in zijn Star Wars-trilogie. Na het immense succes van die films bedankte Lucas Campbell publiekelijk voor de enorme invloed die diens boek op zijn films had gehad. De twee werden vrienden en Campbells naam werd steeds vaker genoemd in Hollywood. In een theorie die zei dat alle heldenverhalen over de hele wereld in feite dezelfde structuur hadden, waren de studiobazen wel geïnteresseerd. Dit betekende namelijk dat die verhalen overal ter wereld begrepen en gewaardeerd konden worden, en er dus veel geld mee te verdienen was. Dat begreep ook Christopher Vogler, scriptanalist bij Disney. Begin jaren tachtig stuitte hij op het boek van Campbell en zag meteen de voordelen. In een inmiddels historisch memo van zeven pagina’s vatte hij Campbells boek samen en bracht hij de zeventien stappen terug tot twaalf.

Aan het eind van dit memo – waarvan kopietjes al snel in heel Hollywood te vinden waren – legt Vogler uit dat de stappen niet alleen gelden voor klassieke heldenverhalen, maar op zo’n beetje alle verhalen kunnen worden toegepast. ‘De monomythe kun je ook makkelijk vertalen naar hedendaagse drama’s, komedies, romantische verhalen of actiefilms, door de symbolische figuren en gebeurtenissen uit het heldenverhaal te vervangen door moderne equivalenten. De Wijze Oude Man kan natuurlijk een echte tovenaar zijn, maar ook een mentor of leraar, dokter of therapeut, of een harde maar rechtvaardige sergeant. En moderne helden hoeven niet per se in grotten met mythische wezens te vechten, dat gevecht kan ook plaatsvinden in je eigen geest, of in een moderne wereldstad.’

Vogler waarschuwde er in zijn memo al wel voor dat er valkuilen zijn. ‘Volg de richtlijnen te strikt en het gevolg zal zijn dat de structuur stijf en onnatuurlijk voelt. Bovendien wordt het verhaal voorspelbaar.’ Varieer en sla af en toe een stap over, was zijn advies. En aan het eind van zijn memo voorspelde hij: ‘Je kan eindeloos variëren op de monomythe zonder iets van de magie te verliezen. Eén ding is zeker: de monomythe overleeft ons allemaal.’ En daar zou hij zomaar eens gelijk in kunnen hebben.