Vijfentwintig jaar Groundhog Day

‘Boe!’ roept de uitzinnige menigte bij Gobbler’s Knob speels. Het is halfacht ’s ochtends. De pakweg vierduizend mensen op deze glibberige heuvel, net buiten het Amerikaanse stadje Punxsutawney, staan al sinds drie uur ’s nachts te wachten op de weersvoorspelling van bosmarmot Phil bij temperaturen met dubbele cijfers onder nul. Het is 2 februari, Groundhog Day. Bill Murray, die het volksfeest 25 jaar geleden wereldberoemd maakte door in de gelijknamige film een chagrijnige weerman te vertolken die de dag telkens opnieuw beleeft, is nergens te bekennen. Zijn collega’s van The Weather Channel en lokale tv-zenders als WTAJ staan wel vooraan bij het podium, waar ‘de voorspeller der voorspellers’ uit zijn hol – en zijn winterslaap – gehaald wordt.

Een van de twaalf in zwarte smoking gehulde leden van de officiële Groundhog Club houdt de ietwat aangeslagen bosmarmot vol trots omhoog. Dit is de 132ste keer dat het mythische dier het verloop van de winter voorspelt. ‘Nog zes weken kou,’ roept de president van de even oude plaatselijke vereniging. De bosmarmot heeft bij het ontwaken, nadat hij uit zijn kooi is getild op deze bewolkte dag, tegen de verwachting in toch zijn schaduw gezien. Een teleurstelling voor het verkleumde publiek, dat kostuums en mutsen draagt met afbeeldingen van Phil, maar onderdeel van het plezier op Groundhog Day. Zodra ‘I Got You Babe’ van Sonny & Cher en de olijke ‘Pennsylvania Polka’ weer meerdere malen achter elkaar gedraaid worden – de soundtrack van Murrays persoonlijke hel – is iedereen de winter vergeten.

Zelfs 25 jaar na het verschijnen van Groundhog Day valt op hoe levensecht de film de lichtzinnige, carnavalachtige sfeer van het festival vangt. 'Het is gezelligheid en fun for no reason at all,' beaamt Bill Cooper, voormalig president van de Groundhog Day Club. Tussen 1997 en 2011 verkondigde hij de voorspellingen van Punxsutawney Phil vanaf het podium, nadat hij met het weerbarstige knaagdier had overlegd in diens taal, Groundhogese. 'Het succes van de film verviervoudigde ons publiek in 1994 naar tienduizend bezoekers. Voornamelijk studenten.'

In een fragment uit The Oprah Winfrey Show van datzelfde jaar klaagt een lid van de Groundhog Club over de plotselinge overlast van jonge, dronken Amerikanen, naakt in de snijdende vrieskou. Vandaag is het publiek een stuk ouder. 'Nu, 25 jaar na de film, zien we minder studenten en meer buitenlandse toeristen,' zegt Cooper. Dat klopt, in de menigte staan Britten, Fransen, Duitsers en Nieuw-Zeelanders. Alle aanwezigen op de heuvel van Gobbler’s Knob willen zelf net zo’n onvergetelijke dag meemaken als Murrays Phil Connors.

Inmiddels heeft Groundhog Day meer te maken met de film van regisseur Harold Ramis (ook bekend van Amerikaanse klassiekers als Ghostbusters en Caddyshack) dan met het dorpse winterfeest. Groundhog Day is volledig ingeburgerd als omschrijving van een sleur en Amerikaanse psychologen raden mensen die vastzitten in negatieve gedragspatronen aan de film te kijken.

Hoewel het concept van dezelfde dag of hetzelfde moment tot in het oneindige herbeleven in 1993 niet nieuw was, bracht Groundhog Day het stijlmiddel tot grote hoogte. 'De film is een gedachte-experiment dat de kijker confronteert met het enorme concept van tijd en de complexiteit van zowel liefde als ethiek,' verklaart Gerry Canavan, universitair docent Amerikaanse literatuur aan Marquette University in Milwaukee. Nadat de onuitstaanbare Murray met grote tegenzin Groundhog Day heeft verslagen met zijn weerteam zorgt een sneeuwstorm ervoor dat hij nog een nacht in Punxsutawney moet blijven. Als hij vervolgens wakker wordt, is het opnieuw 2 februari. Zijn wekkerradio gaat af met het repetitieve ‘I Got You Babe’ en Groundhog Day begint van voren af aan. Ad infinitum. Of tien jaar lang, als je het vraagt aan scriptschrijver Danny Rubin (die oorspronkelijk speelde met het idee van een lengte van tienduizend jaar), al houden sommige wiskundig aangelegde fans het op acht jaar, acht maanden en zestien dagen. Zij rekenden tot op de minuut uit hoeveel tijd Phil nodig had om onder meer vloeiend Frans te leren spreken en virtuoos piano te kunnen spelen. De herhaling drijft Murray tot wanhoop, maar uiteindelijk wordt hij er ook een beter mens van.

Volgens Canavan is de invloed van iconische verhalen als A Christmas Carol van Charles Dickens en van films als It’s a Wonderful Life en Back to the Future duidelijk te traceren in Groundhog Day. Tegelijkertijd overstijgt deze film het genre ook. In 2006 werd Groundhog Day voor het nageslacht gearchiveerd in het National Film Registry van het Amerikaanse Congres vanwege de ‘culturele, historische en esthetische’ waarde. 'Voor een komedie worstelt Groundhog Day met wel heel serieuze ideeën uit het christendom en het boeddhisme over onze plek in het universum. Reïncarnatie,karma en vergiffenis. Het raakt ook aan Nietzsches “eeuwige terugkeer”, het idee dat het leven zich altijd blijft herhalen. En Murray speelt hier gewoon de rol van zijn leven, natuurlijk.'

'Groundhog Day wist briljant de tijdgeest te vatten,' voegt Dana Polan, hoogleraar Filmstudies aan de New York University, hieraan toe. 'Het idee van alternatieve versies van gebeurtenissen kwam op een moment dat kijkers leerden video’s terug of vooruit te spoelen om scènes opnieuw te bekijken. Director’s cuts van films waren net nieuw.' Groundhog Day inspireerde ook andere film- en televisiemakers om gebruik te maken van dit bijzondere stijlmiddel. Zo geven onder meer The X-Files, Early Edition, Buffy the Vampire Slayer, Edge of Tomorrow, ARQ en Happy Death Day een eigen draai aan deze extreme vorm van déjà vu. Polan: 'En bij mensen die de tijd graag terug zouden willen draaien vanwege de politieke situatie in de Verenigde Staten raakt Groundhog Day nu ook weer een snaar.'

De rol van zijn leven speelde Murray overigens niet van harte, vertelden tegenspelers vorig jaar aan The New York Times. De acteur was notoir humeurig en onvoorspelbaar. Net als in Punxsutawney begin deze maand was het in 1992 ijskoud op de set van Groundhog Day. Niet in het stadje zelf, maar duizend kilometer verderop in het bijna identieke Woodstock, Illinois. 'In mijn warme chocolademelk zat steevast een scheutje schnaps,' gaf tegenspeelster Andie MacDowell toe. 'Net genoeg om het warm te krijgen, net niet genoeg om dronken te worden.' Voor MacDowell was het filmen geen vervelende ervaring, maar zij hoefde dan ook niet keer op keer op straat in een ijskoude plas water te stappen of een monoloog te houden in de vrieskou voor het nagebouwde Gobbler’s Knob. Dat Murray tijdens een van de achtervolgingsscènes in zijn hand werd gebeten door een bosmarmot hielp ook niet.

Toch droegen al deze ongemakken waarschijnlijk bij aan de glansrol van Murray als afgematte cynicus. En uitgerekend zijn Phil Connors vond een vruchtbare bodem in de Amerikaanse popcultuur, vertelt Polan. 'Groundhog Day is een verhaal over mannelijke verlossing. Het borduurt voort op films als Tootsie en Back to the Future, waarin mannen – fout, mislukt of ongevoelig – veranderen of vergissingen rechtzetten. Na de Vietnamoorlog hing er een schaduw over Amerika. Het verlies was een nationaal trauma waarvoor mannen verantwoordelijk leken te zijn.'

Door verhalen als Jaws en Rambo: First Blood Part II leken mannen zich langzaam weer te rehabiliteren in de ogen van het publiek. Zelfs een foute man als Phil Connors, die meteen na het ontdekken van zijn extreme déjà vu’s de situatie misbruikt om met zo ongeveer elke vrouw in het dorp naar bed te gaan. 'Amerika vergeeft mannen hun slechte gedrag vaak. Dat maken de recente onthullingen over seksueel wangedrag duidelijk,' zegt Polan. 'Phil krijgt vergiffenis voor zijn daden omdat hij zogenaamd gevoelig wordt. Vergelijkbaar met Dustin Hoffman, die nadat hij zich verkleedt als vrouw in Tootsie een “betere man” wordt, omdat hij vrouwen ineens beter begrijpt.'

Dit soort diepzinnige gedachten houdt de aanwezigen op Gobbler’s Knob om halfacht ’s ochtends in de snijdende kou niet bezig. Ze willen allemaal snel het podium op om een selfie te maken met Punxsutawney Phil. Ondertussen houden de weermannen en -vrouwen, net zoals Bill Murray in Groundhog Day, hun lolligste praatje voor de camera. 'Ik sta hier al voor de zeventiende keer op rij. Ik ben een levensechte Phil Connors,' grapt de weerman van lokale zender WTAJ in een livegesprek met de studio in het nabijgelegen Altoona. De menigte lacht: ‘Je moet nog een paar jaartjes hoor!’