Radicale intimiteit in filmessay Touch Me Not

Zelden oogstte een film zulke uiteenlopende en emotionele reacties als Touch Me Not, een onconventioneel filmessay van de Roemeense filmmaker Adina Pintilie (1980). Zelf presenteert Pintilie haar film als een onderzoek naar lichamelijke intimiteit. Uitgangspunt daarbij waren haar eigen hang-ups, waarover ze in interviews overigens niet in detail trad – of niet naar werd gevraagd. Wel koppelde ze het belang van intimiteit bij de vorming van iemands persoonlijkheid aan de doorwerking daarvan op maatschappelijk niveau. Tegen de feministische filmwebsite Women and Hollywood zei ze daarover: ‘Disfunctionele intimiteit binnen de familie schept een vruchtbare bodem voor meer conflict, misbruik, discriminatie en vooroordelen op grotere sociale en politieke schaal.’

Voor haar onderzoek zocht Pintilie gelijkgestemden die met haar op ontdekkingstocht durfden. Die kregen ter voorbereiding op hun rol opdracht om hun ervaringen en gedachten rond thema’s als angst en verlangen in een videodagboek te verwerken. Nadat de uitkomsten waren besproken, volgde een nieuwe huiswerkronde. Uit dat zelfonderzoek werden fictieve personages geboren, die zo dicht bij de acteurs staan dat ze hun voornaam dragen. De hoofdpersoon is Laura (Laura Benson), een vrouw van in de vijftig die zich van haar lichamelijke blokkades wil bevrijden.

De film zelf bestaat grotendeels uit een serie therapeutische sessies in een gestileerde laboratoriumsetting, waarin de fictieve personages vrij improviseren tijdens ontmoetingen met niet-acteurs. De overgang tussen feit en fictie is vloeiend. Een van de niet-acteurs is Hanna, een transgenderprostituee en Brahms-liefhebber die bij Laura over de vloer komt. Een ander is sekstherapeut Seani Love, die door middel van aanraking andermans grenzen verkent.

Een van de meest ontwapenende ontmoetingen vindt plaats tussen de haarloze Tomas (Tómas Lemarquis) en de zwaar lichamelijk gehandicapte Christian, die tijdens een workshop emotionele anatomie elkaar in de ogen kijken en elkaars gezicht aftasten. Vervolgens wisselen ze van gedachten over hun observaties en de relatie tot hun van de norm afwijkende lichamen. Tomas ontdekt dat hij met zijn defensiemechanisme niet alleen vijandige reacties op afstand houdt, maar ook zichzelf gevangen zet. Christian: ‘Fuck de norm!’

Van de kijker vraagt Pintilie om te kijken zonder te oordelen. Niet alleen met wat ze laat zien, maar ook met de manier waarop ze het laat zien, zoekt ze de grenzen van conventies op. Door herhaaldelijk op de aanwezigheid van de camera te wijzen, staat Pintilie niet toe dat de kijker zich in zijn gebruikelijke veilige filmbubbel terugtrekt, maar vraagt ze hem actief in de spiegel te kijken. Pintilie legt de kijker visueel op de divan, alsof ze vraagt: ‘Jij bent hier als kijker, wat voel je bij wat je ziet? Wanneer wordt het je teveel? Waarom?’ Ze spaart daarin ook zichzelf niet, en ruilt zelfs even van plek voor de camera met haar hoofdpersoon Laura. Dat blijkt, vanwege de angst voor het oordelende oog, een pijnlijke beproeving.

De oefening in intimiteit blijkt echter niet alleen bij de maker gevoelig te liggen. Bij de première dit voorjaar in de competitie van het filmfestival van Berlijn voelden sommige toeschouwers zich al bij de openingssequentie tot in hun tenen getergd. Filmmagazine Little White Lies vond ‘de als casual gepresenteerde close-ups’ van een naakt mannenlijf in ruste al ‘te dwingend en confronterend.’ De Berliner Zeitung viel over de ‘haast dilettantische ijver waarmee boodschappen worden overgebracht die te vinden zijn op de verpakkingen van ayurvedische thee’. The Guardian keurde de ‘pijnlijk weerzinwekkende’ film af om zijn ‘oppervlakkige, zelfingenomen en ondeugdelijke samensmelting van eerlijkheid met seksueel exhibitionisme.’ Cahiers du Cinema doopte het ‘de cinematografische zwendel van het jaar’.

Aan de andere kant van het spectrum stond onder meer The Hollywood Reporter, die Touch Me Not prees voor ‘zijn intelligentie, zelfverzekerdheid en originaliteit.’ Filmwebsite The Playlist formuleerde een genuanceerde, gemengde reactie die uitkwam op een ‘auteurswerk die een ondervraging is van schaamte en kwetsbaarheid, een openhartig onderzoek naar zelfverwerping, en een radicaal oprechte poging om empathie op te wekken uit afkeer.’ Filmvakblad Variety schreef: ‘Als iemand gechoqueerd is door Touch Me Not, heeft ie het niet begrepen.’ Niet alleen werd de film in Berlijn bekroond met de prijs voor het beste debuut, maar ook met de hoofdprijs van het festival: de Gouden Beer.

Als verkenning van (lichamelijke) grenzen en persoonlijke (in)tolerantie werpt de film meer vragen op dan dat zij antwoorden geeft. Hoewel er best wat op het filmessay aan te merken valt, maken de reacties meer dan anders onderdeel uit van het werk. Alles wat er over Touch Me Not is gezegd, doet er dus toe. Juist daarom is het interessant om Pintilies imperfecte, gedurfde oefening in kwetsbaarheid in al haar complexiteit eerst maar eens het uitdagende discussiestuk te laten zijn dat het is, voor het met een oordeel terzijde te schuiven. Al lijkt de spiegel zelfs dan zijn werk te doen. In navolging van een van haar personages zou Pintilie waarschijnlijk zeggen: ‘Alle emoties welkom!’