De oude man en de vrouwen

Robert Redford, de acteur die vrouwen al zo’n zestig jaar gek maakt van verlangen, en mannen van jaloezie, gaat op 82-jarige leeftijd maar eens met pensioen. Afscheid neemt hij uiteraard in stijl, niet met een groots Hollywoodepos, maar met een klein, artistiek filmpje dat past bij zijn reputatie als peetvader van de Amerikaanse onafhankelijke cinema. The Old Man and the Gun, een op waarheid berust misdaaddrama over een bejaarde bankrover, zit tjokvol knipogen naar Redfords oeuvre en imago. Zijn personage is een charismatische eenling (check), rechtdoorzee maar toch onpeilbaar (check). Er zijn landelijke locaties (check), paarden (check) en natuurlijk een meeslepende romance (dubbelcheck).

Redfords tegenspeelster in de film is Sissy Spacek (69), die in de promotie-interviews als een verliefde bakvis naast hem zit en vertelt hoe heerlijk het was om hem na tientallen jaren stille bewondering eindelijk eens te mogen kussen. Ook zulk gezwijmel is een vast onderdeel van de Redfordmythologie, net als de gewoonte van de acteur om daar geamuseerd naar te luisteren en dan droogjes af te sluiten met: ‘Nou, zo kan ie wel weer.’

‘Waarom voel ik me zo sterk verbonden met vrouwen? Dat heeft alles te maken met mijn moeder.’ Zo opent Robert Redford begin 2018 een vrouwenbijeenkomst op het door hem opgerichte Sundance-filmfestival. Zijn moeder is dan al ruim zestig jaar overleden, maar Redford noemt haar nog altijd de motor achter zijn succes, omdat ze hem sterke waarden bijbracht en onvoorwaardelijk in hem geloofde – in tegenstelling tot zijn vader.

Redford komt letterlijk van de melkboer. Dat is tenminste het beroep van zijn vader Charlie, die nog niet getrouwd is met zijn moeder Martha wanneer Robert in 1936 wordt geboren. Dit zorgt voor een klein schandaaltje in de buitenwijk van Los Angeles waar ze wonen, maar er zijn wel grotere problemen, want Amerika zit nog midden in de Depressie. Charlie kan zijn jonge gezin nauwelijks onderhouden en is bijna altijd aan het werk. Meer kinderen komen er niet, Martha heeft diverse miskramen. Robert – Bobby – adoreert zijn moeder, een uitbundig, creatief type, dat hem leert tekenen, dichten, dansen, meeneemt naar de film. Samen logeren ze vaak bij haar ouders in Texas, waar Bobby mag jagen en paardrijden. Hij neemt zich al jong voor de smerige stad ooit te verruilen voor het ruige platteland.

Als tiener doet Bob een ontdekking die de rest van zijn leven van kracht zal blijven: de meiden lopen met hem weg, terwijl veel jongens hem een arrogante kwal vinden. Bob is een rebel: hij zuipt, steelt, wordt een paar keer gearresteerd. Met een stel oudere meiden trekt hij een weekend naar San Francisco, waar hij in een jazzclub Alan Ginsberg en Jack Kerouac ziet optreden. Zo wil hij ook leven, besluit hij: voor de kunst en on the road.

Redford haalt erbarmelijke cijfers maar speelt aardig baseball, dus kan hij met een sportbeurs gaan studeren in Colorado. Hij wil graag tekenaar worden, misschien animator bij een filmstudio. Maar het duurt niet lang voor hij van school wordt gestuurd omdat hij continu aan het feesten is. Rond dezelfde tijd overlijdt zijn moeder aan een bloedvergiftiging. Bob is achttien en zijn wereld stort in.

Na de dood van Martha vertrekt Bob halsoverkop naar Europa. Daar gebeurt het, naar zijn idee. In Frankrijk, Spanje en Italië slaapt hij in hostels of op straat, hij volgt wat kunstcolleges, heeft soms een scharrel. Door gesprekken met Europese leeftijdgenoten ontwikkelt hij politieke ideeën en een kritische blik op zijn geliefde Amerika. Tijdens demonstraties raakt hij een paar keer slaags met de politie. Allemaal reuze spannend, maar intussen rouwt Bob nog volop om zijn moeder en is hij vaak doodongelukkig. Na anderhalf jaar keert hij moedeloos terug naar LA, waar hij bij een vriend intrekt en zich richt op zijn schilderwerk.

Enter Lola Van Wagenen, de vrouw die zijn leven zal redden, zoals Redford het later dramatisch zal stellen. Lola is een mormoons meisje uit Utah, van Nederlandse komaf. Zoals in haar kringen gebruikelijk, is ze naar de grote boze stad gekomen om te studeren én bekeerlingen te maken. Bob, christelijk opgevoed en spiritueel ingesteld, wil best meer weten over haar geloof, maar is bovenal geïnteresseerd in Lola zelf. De liefde is wederzijds en als hij 21 is en zij negentien rijden ze naar Las Vegas om stiekem te trouwen – dat scheelt een mormoonse bruiloft, inclusief verplichte doop.

Redfords acteercarrière begint min of meer toevallig. Hij wil graag film- en theaterdecors schilderen en verneemt dat je daar als acteur voorrang bij kan krijgen. Opportunistisch schrijft hij zich in voor een acteeropleiding. Zijn docenten noemen hem al snel een natuurtalent. Binnen een paar jaar steelt Redford de show op Broadway en in allerlei tv-programma’s.

Privé zit het intussen niet mee. Lola raakt na een jaar huwelijk zwanger, maar hun zoontje Scott overlijdt na twee maanden aan wiegendood. Bijgelovige Redford heeft het akelige idee dat hij wordt gestraft voor zijn immorele gedrag als tiener. Daarnaast valt de roem hem van meet af aan zwaar. Om zich tussen filmopnames door te kunnen terugtrekken, koopt hij een stuk land in de buurt van zijn schoonfamilie in Utah – een klein deel van het enorme skigebied dat hij later zal verwerven en omdopen tot Sundance. Midden in de wildernis bouwt hij met eigen handen een ecovriendelijk huis, een proces dat jaren in beslag neemt en hem buitengewoon bevredigt.

Robert en Lola krijgen samen nog drie kinderen, maar groeien in de loop der jaren uit elkaar en scheiden in 1985.

De jonge Bob Redford was altijd al in trek bij de meiden, maar niets had hem kunnen voorbereiden op de gekte die ontstaat na zijn doorbraak als filmster. De ene na de andere tegenspeelster verklaart hem openlijk de liefde. Hij is ijdel genoeg om daarvan te genieten, maar schrikt er ook voor terug. Niet voor niets heeft hij in de jaren zestig en zeventig graag zijn gezin bij zich op de set. Terwijl de bladen speculeren over affaires met actrices als Natalie Wood, Barbra Streisand en Debra Winger, houdt de acteur stellig vol dat hij een kuise family man is – een bewering die door vrienden en collega’s wordt beaamd.

Redfords favoriete tegenspeelster is Jane Fonda, met wie hij vier keer zal samenwerken. Op de set van The Chase (1966) moeten ze voor een bepaalde scène urenlang samen in de kofferbak van een auto liggen. Ze ontdekken allerlei gedeelde passies – kunst, politiek, duurzaamheid, religie – en er ontstaat een levenslange vriendschap. ‘Er is nooit iets tussen ons voorgevallen,’ zegt Fonda later, ‘maar ik was wel verkikkerd op hem en vond het heerlijk om in films met hem te zoenen.’

Na hits als Butch Cassidy and the Sundance Kid (1969) en The Sting (1973) neemt Redfords roem absurde proporties aan. Hij krijgt last van stalkers, zijn kinderen moeten met bodyguards naar school. ‘Ik heb vrouwen letterlijk zien flauwvallen aan zijn voeten,’ zegt Fonda. ‘Hij heeft de status van Elvis bereikt.’

In 2017, vijftig jaar nadat ze een jong stel speelden in de hitkomedie Barefoot in the Park, vraagt Redford Fonda nog eenmaal een romantisch duo met hem te vormen, in de Netflixfilm Our Souls at Night. Hij is dan 81, zij 79, en de vonken vliegen er nog altijd van af.

Het imago van ultieme romantische held zit Redford niet altijd lekker. Er wordt weleens beweerd dat zijn talent weinig voorstelt en hij enkel wordt gecast om zijn charisma. Zou dat deels zijn eigen schuld zijn? Heeft hij een karikatuur van zichzelf gemaakt door steeds maar weer op te draven in zwoele drama’s als The Way We Were (1973), Out of Africa (1985) en Indecent Proposal (1993)? Wordt de echte Robert Redford – brein achter de politieke hitfilm All the President’s Men (1976), regisseur van het gelauwerde Ordinary People (1980), bevlogen activist, oprichter van het Sundance-festival – daardoor niet ondergesneeuwd?

In de jaren na zijn scheiding maakt Redford een ongedurige indruk: hij kan zomaar maandenlang van de radar verdwijnen en zich in publieke situaties als een hork gedragen. Na wat kortstondige relaties vindt hij halverwege de jaren negentig eindelijk weer wat rust bij de Duitse kunstenares Sibylle Szaggars. Ten slotte trouwt hij met haar, en ze zijn nog altijd samen. Het geheim, volgens insiders: Szaggars is net zo’n eenling als hij en zeurt hem niet aan zijn kop.

Als tevreden zestiger sluit Redford ook vrede met zijn romantische imago. Het heeft wel iets nobels om het publiek te behagen, besluit hij, en ach, die heldenrol gaat hem nu eenmaal goed af. In 1996 verfilmt hij als regisseur de schaamteloos zoetsappige roman The Horse Whisperer, wat zijn zoon Jamie de vraag ontlokt: ‘Pa, waarom maak je deze shit?’ Maar Redford schaamt zich niet. Zolang je maar oprecht blijft, vindt hij, hoeft niet alles Oorlog en vrede te zijn.

Wie is nou uiteindelijk Robert Redfords grote liefde? Zijn biograaf Michael Feeney Callan trekt de conclusie dat het geen vrouw is, maar een land: ‘America is the Girl.’

Daar is wel iets voor te zeggen. Ernstig als hij is, formuleert Redford al vroeg in zijn carrière een soort mission statement: als Amerikaan die in armoede opgroeide en zich thuis voelt in eigenzinnige staten als Texas en Utah, wil hij in zijn werk de veelkleurigheid van Amerika laten zien, en zoveel mogelijk marginale stemmen laten horen. Vanuit dit streven ontwikkelt hij het Sundance Institute, om films te bevorderen die buiten de mainstream van Hollywood vallen. Daarnaast zitten de films die hij zelf regisseert steevast vol persoonlijke reflecties op de VS.

Maar misschien wordt Redfords liefde voor zijn moederland nog wel overtroffen door zijn liefde voor Moeder Natuur. Daar trekt hij zich telkens weer in terug, raakt hij in interviews niet over uitgepraat en zet hij zich als activist onvermoeibaar voor in. Tegen biograaf Callan zegt hij: ‘Ik heb jarenlang gezocht naar een religieus concept dat bij me zou passen. Tot ik me realiseerde dat ik dat allang gevonden heb: de natuur. Die is puur en eeuwig.’

In dit kader is het eigenlijk niet The Old Man and the Gun waar we ons Redford om moeten herinneren – hoe fijn die film ook is – maar een productie van een paar jaar eerder: All Is Lost (2013). In deze thriller treedt hij zielsalleen op als een taaie loner die schipbreuk lijdt op zee. All is Lost geeft niet alleen uitsluitsel over Redfords acteertalent (hij is fantastisch), maar lijkt ook een ultiem inkijkje te bieden in zijn solitaire ziel. Hoezeer hij ook geniet van al die vrouwen in zijn leven, zo alleen in de buitenlucht vindt Bob het ook wel best.