Met afschuw staan exen Zhenya (Maryana Spivak) en Boris (Aleksey Rozin) in een guur mortuarium naar het mogelijke lijk van hun vermiste zoontje Alyosha (Matvey Novikov) te kijken. Het moet ze gevraagd worden: ‘Weet je echt zeker dat het jullie zoontje niet is? Soms zijn ouders zo in shock dat ze niet kunnen geloven dat hun kind hier ligt.’
Niets is ooit écht zeker in de films van de Russische regisseur Andrei Zvyagintsev, maar de titel van zijn meesterlijke vijfde speelfilm Loveless verraadt wel: hier heerst de liefdeloosheid en ontbreekt het ook nog aan enige vorm van geloof. Misschien is dat de reden waarom Alyosha is verdwenen. Liefdeloosheid is volgens de nieuwe minnaar van Zhenya ‘een staat waarin je niet kunt leven’. In een hartverscheurende scène laat Zvyagintsev zien wat dat met het jongetje doet.
De regisseur van onder andere het gelauwerde The Return (2003) en Leviathan (2014) specialiseert zich in het soort cinema dat filosofische vraagstukken oproept over de onzekere positie van de mens op aarde. Hoe verhouden we ons tot elkaar? Tot onszelf? Tot ons land? Tot ons geloof? De antwoorden blijven uiteraard achter in deze contemplatieve films, verteld met metaforische beelden en geschoten in een beheerste filmstijl. Zvyagintsev begint en eindigt Loveless met een omgevallen boom in een desolaat, winters boslandschap. Het is een cyclisch verhaal over leven en dood. Het gaat niet specifiek om de verdwijning van Alyosha, maar om waar die verdwijning voor staat.
Wat de zoektocht naar het vermiste zoontje vooral oplevert is een cynische blik op de hedendaagse Russische maatschappij. Zvyagintsev schetst het gebroken gezin van Zhenya en Boris als het product van een zielloos systeem waarin haast elke vorm van connectie is gereduceerd tot een economische kwestie. De ouders behoren tot de prille Russische middenklasse van na de Sovjet-Unie. Ze bekommeren zich meer om hun precaire maatschappelijke positie dan om hun naasten. Boris maakt zich bijvoorbeeld meer zorgen om het verliezen van zijn baan dan om zijn reeds verloren zoon.
In een verdiepende documentaire van Arte beschrijft Zvyagintsev de film als ‘een röntgenfoto van de moderne wereld’. En inderdaad, de Rus ontbloot een maatschappelijke leegte die zich niet zomaar laat opvullen. De alom aanwezige smartphones zijn wel goed voor selfies, maar helpen niet in de zoektocht naar Alyosha, dragen niet bij aan een gevoel van verbondenheid en lossen de existentiële vraagstukken van de personages in de film niet op. Zo vraagt de nieuwe geliefde van Boris aan haar telefoon: ‘droom waarin tand wordt uitgetrokken, wat betekent het?’ Ook dat antwoord blijft de film ons schuldig.