AK vs AK: gewaagde Bollywood-film met scherpe kritiek op de filmindustrie

Doorgaans zijn q&a’s ietwat gezapige plichtplegingen. Regisseurs en acteurs blikken gezamenlijk terug op hun samenwerking. Beetje dollen. Gebbetje uithalen met de host. Maar tijdens de q&a in AK vs AK is de spanning van meet af aan te snijden. Er is duidelijk sprake van oud zeer tussen regisseur Anurag Kashyap en acteur Anil Kapoor. Blijkbaar kregen de twee mot met elkaar toen laatstgenoemde het droomproject van zijn regisseur de nek omdraaide. Zelden botsten ego’s van formaat zo fraai als tijdens deze q&a – een ophefstormpje-in-wording, zo blijkt als de regisseur een glas water in het gezicht van zijn vroegere muze gooit.

Het ‘water-incident’ blijkt de aftrap te zijn voor een bloedstollende nachtelijke rit, waarin fictie en waanzin steeds meer door elkaar gaan lopen. Nadat Kashyap ‘gecanceld’ is door Bollywood vanwege zijn woede-uitbarsting besluit hij wraak te nemen. Hij ontvoert Kapoors dochter en laat de acteur vervolgens opdraven in een al dan niet geënsceneerde thriller om haar terug te vinden. Kashyaps assistent krijgt opdracht alles vast te leggen op camera, want dit ‘gewaagde project’ zou weleens een nieuwe Taken kunnen opleveren. Zonder gevaar is het niet, want de ontvoering en de waanzin van Kashyap zijn echt. Toch?

Aldus het uitgangspunt van de Indiase film AK vs AK, die je het best zou kunnen omschrijven als een postmoderne ‘mockumentarythriller’: een metavehikel over ego’s, sterrendom en loyaliteit in Bollywood. Het vereist wel wat voorkennis om dit metarandje te herkennen, want – cruciaal voor het verhaal – de rol van de ietwat arrogante, onafhankelijke regisseur Anurag Kashyap wordt gespeeld door de ietwat arrogante, onafhankelijke regisseur Anurag Kashyap, terwijl de patserige superster Anil Kapoor gespeeld wordt door de patserige superster Anil Kapoor. Hoe meta wil je het hebben?

Een film-in-een-film dus, waarin de hoofdpersonages uitvergrote versies van zichzelf spelen. Bovendien werd er gedraaid in de huizen waarin de twee in het dagelijks leven ook wonen en daarnaast tuigden ze een marketingcampagne op waarin ze hun ‘rivaliteit’ verder opblazen met beledigende video’s en billboards. AK vs AK is grappig en inventief, maar levert ook scherpe kritiek op de filmindustrie. Daarmee is de film een vreemde eend in de bijt. Bij Bollywood denk je immers al snel aan tierlantijntjes, spektakel en opsmuk. AK vs AK is een prettige afrekening met dat beeld. De toon is rauwer. Cynischer. En vooral gewaagder.

Wat hiervan de oorzaak is, wordt duidelijk als we naar de aanbieder van de film kijken: Netflix. Hoewel de streamingdienst inmiddels een van de grootste entertainmentbedrijven ter wereld is, is de groei nog altijd niet gestuit en dan komt een land met 1,3 miljard inwoners natuurlijk al snel in beeld. Netflix investeerde in 2019 en 2020 daarom bijna 400 miljoen dollar in originele Indiase producties, terwijl concurrent Amazon Prime ruim vijftig nieuwe series in het land ontwikkelde.

Streamingdiensten zien India als een grenzeloze groeimarkt, waar bovendien ruimte is voor originele, gewaagde verhalen die binnen de Bollywoodkaders nooit gemaakt zouden kunnen worden. Streamingdiensten beloven immers méér creatieve vrijheid en onderwerpen makers niet aan heersende culturele mores.

Een voorbeeld van zo’n gewaagde Indiase productie is Sacred Games. Regisseur van die Netflixserie is AK vs AK-hoofdrolspeler Anurag Kashyap, die over de drie grote “nee’s” van de Indiase cinema – seksualiteit, religie en politiek – in een interview met The Guardian stelde: ‘Films kijken is een familieaangelegenheid in India, iets wat je samen doet. Maar niet om dit soort dingen te zien.’

De Bollywood(zelf)censuur ziet er streng op toe dat seks en geweld achterwege blijven, en grappen over religie zijn helemaal uit den boze. Dat de bioscopen afgelopen jaar lange tijd gesloten waren, lijkt catastrofaal uit te pakken voor Bollywood. Nergens is naar de film gaan zo populair als in India: voor corona werden jaarlijks meer dan twee miljard (!) bioscoopkaartjes verkocht. Bollywood geeft zich niet zomaar gewonnen, daarbij geholpen door conservatieve politieke bewegingen die de oprukkende streamingdiensten dwarszitten. Zo zorgde Netflixfilm A Suitable Boy vorig jaar voor ophef, omdat hierin een hindoemeisje voor een tempel gekust wordt door een moslimjongen. Ministers spraken er schande van, mensen riepen op tot boycots en er werd zelfs een politieonderzoek gestart naar Netflix India wegens ‘het kwetsen van religieuze gevoelens’.

Streamingdiensten liggen sowieso steeds vaker onder vuur van rechts-conservatieve groeperingen. Ook haatcampagnes tegen acteurs en regisseurs die voor deze aanbieders werken, zijn geen uitzondering. In november 2020 werd bovendien wetgeving aangekondigd die het mogelijk moet maken streamingdiensten aan dezelfde censuur te onderwerpen als Bollywoodfilms en -televisieseries. Inmiddels hebben Netflix en Amazon alvast richtlijnen opgesteld voor zelfregulatie, in de hoop op deze manier erger te voorkomen.

Desondanks floreren Indiase streamingproducties momenteel als nooit tevoren. Eind 2020 won Delhi Crime – een achtdelige Netflixserie over een geruchtmakende verkrachtingszaak – als eerste Indiase serie ooit een Emmy Award voor beste internationale serie. Ook waren er nominaties voor diverse series die – niet geheel toevallig – allemaal geproduceerd zijn door Netflix en Amazon Prime. Aparna Purohit, contentbaas van Amazon Prime India, zei hierover in The Guardian: ‘India is een land van verhalenvertellers, maar lang niet alle verhalen zijn al verteld. Streamingdiensten springen in dit gat door verhalen op te pakken die voorheen genegeerd werden.’

Een postmoderne wraakthriller als AK vs AK past uitstekend in dit nieuwe Indiase filmlandschap, waarin meer ruimte is voor speldenprikjes naar elkaar, naar het systeem en naar de kijker. Het ‘conflict’ tussen Kashyap en Kapoor is in die zin dan ook geen toeval. Outsider Kashyap is de eigenwijze regisseur die zich laat voorstaan op onafhankelijkheid. Censuur is voor hem de hel, creatieve vrijheid het baken. Maar dit heeft van hem ook een bastaardkind van Bollywood gemaakt, eeuwig veroordeeld tot lowbudgetthrillers. Tegenspeler Kapoor ademt juist Bollywood, zijn familiedynastie – ‘the first family of Indian cinema’ – symboliseert Bollywoodnepotisme. Treffender kun je de richtingenstrijd in de Indiase cinema eigenlijk niet weergeven: de traditionele elite in gevecht met de onafhankelijke maker.