Hoe feministisch is Wonder Woman eigenlijk?

Hollywood hield z’n adem in toen Wonder Woman in het eerste weekend van juni 2017 in de Amerikaanse bioscopen verscheen. De recensies waren vrijwel allemaal lovend en de opwinding over de release enorm. Maar zou de buzz zich ook vertalen naar kaartverkoop? Er stond namelijk nogal wat op het spel. Nadat Catwoman en Elektra in de jaren ’00 flopten, had Hollywood besloten dat films met een vrouwelijke superheld in de hoofdrol gewoon niet werkten. Pas toen vrijwel iedere mannelijke stripfiguur al een blockbuster op zijn naam had, werd er weer een poging gedaan. ‘Zelfs Ant-Man had een eigen film vóór Wonder Woman,’ lacht de Amerikaanse filmcriticus Sarah Marr.

Dus moest Wonder Woman, met de Israëlische actrice en betrekkelijke nieuwkomer Gal Gadot als Diana Prince/Wonder Woman, in dat ene weekend in 2017 bewijzen dat vrouwelijke superhelden wél kaartjes kunnen verkopen. En, om de druk nog wat op te voeren, was het ook de eerste superheldenfilm ooit die werd geregisseerd door een vrouw: Patty Jenkins.

‘Ook daarom was er een immense noodzaak om succesvol te zijn’, zegt hoogleraar filmwetenschap Marsha Gordon van de North Carolina State University. ‘Als Wonder Woman was geflopt, was de consensus geweest: we hebben het aan een vrouw overgelaten en de film heeft het niet gedaan, dus laten we dit maar nooit meer doen.’

Maar Wonder Woman flopte niet. Integendeel. De film bracht alleen dat eerste weekend al meer dan honderd miljoen dollar in het laatje en verbrak allerlei records, waaronder de meest succesvolle opening van een door een vrouw geregisseerde film ooit.

Wellicht belangrijker, de reacties van het publiek waren uitzinnig. ‘Mijn vrouwelijke studenten waren oprecht geraakt door de film,’ herinnert Gordon zich. ‘Het was de eerste keer dat ze een vrouwelijke superheld zagen op die over the top, heroïsche manier die ze kenden van mannelijke personages.’ Haar studenten hadden tranen in hun ogen gehad.

Sarah Marr noemt Wonder Womans superhero reveal, het moment waarop we de held voor het eerst in vol ornaat zien, een van de beste uit de geschiedenis. ‘Dat moment waarop ze voor het eerst in haar kostuum het slagveld betreedt en door een niemandsland loopt, was zo enerverend. En zo belangrijk,’ zegt Marr. ‘De verhalen die we vertellen en de helden die we laten zien, maken verschil. Ik zag het aan de ogen van de vrouwen en meisjes om me heen in de bioscoop, ze waren zo opgewonden. Dat al die meisjes op zo’n beïnvloedbare leeftijd te zien kregen dat zij de helden zijn, daar gaan we de komende jaren het effect van zien.’

Elaine Roth, hoogleraar filmwetenschap aan de Indiana University South Bend, zag nog iets anders gebeuren bij een vertoning van de film in haar tuin afgelopen zomer. (We moeten voor de volledigheid vermelden dat Roth de zus van regisseur Patty Jenkins is, al zegt ze hierdoor geen enkele insiderskennis te hebben en noemt ze haar expertise puur professioneel.) ‘Tijdens die vertoning hoorde ik het twaalfjarige jongetje naast me hartgrondig “yeah!” zeggen op het moment dat de moeder van Wonder Woman op het strijdveld verscheen. Dat voelde belangrijk. Dankzij deze film kunnen pre-adolescente jongens zich identificeren met sterke vrouwelijke personages.’

Enkel jubelend waren de reacties overigens niet. En zowel Marr als Gordon vallen in het kamp dat vond dat de film niet feministisch genoeg is. Marr wijst op het feit dat Diana haar door vrouwen gerunde wereld verlaat voor een plek – onze wereld ten tijde van de Eerste Wereldoorlog – waar vrouwen geen stemrecht hebben; iets dat de heldin koud lijkt te laten. ‘Er worden een paar grapjes over suffragettes gemaakt, maar geen enkele keer wordt erkend dat ze vecht voor een plek die haar niet eens als volwaardig persoon ziet.’

Gordon viel over het moment waarop Diana’s love interest Steve Trevor (Chris Pine) omkomt. ‘Als ze haar moeder achterlaat, en de gemeenschap van vrouwen waarin ze is opgegroeid, heeft ze geen verdriet. Maar als ze op een later moment in de film Steve verliest, is het alsof de wereld ten einde is gekomen. We zien hun laatste moment samen niet één keer, maar twee keer. En haar verdriet over hem maakt haar de vechter die ze moet zijn.’ De film begint in een volledig vrouwelijk paradijs, aldus Gordon, en eindigt in een conventioneel, heteroseksueel universum, waar de heldin alles doet voor een man.

‘Als je Diana en Steve in het verhaal omruilt, verandert er niks’, zegt Marr. ‘Het is een film door en met vrouwen, maar niet per se voor vrouwen.’ Marr wijst erop dat de film is geschreven door mannen (Jenkins heeft het een en ander herschreven, maar kreeg daar geen credits voor). Ze hoop dat dit anders is bij Wonder Woman 1984, het tweede deel dat net is uitgekomen, en waarvoor Jenkins het scenario mede schreef. Marr denkt daarnaast ook niet dat het toeval is dat Wonder Woman in de nieuwe film de Golden Eagle Armor draagt: een gouden harnas dat haar hele lijf bedekt. ‘Ik was best kritisch over haar eerste outfit. Ik snap dat die terugverwijst naar de oude Griekse Hoplieten, maar hij had best een update naar de 21ste eeuw kunnen krijgen.’

Al moet Marr wel toegeven dat de manier waarop Gadot in deel één werd gefilmd, opvallend veel minder vanuit de male gaze was dan normaal bij dit soort films. ‘De manier waarop ze in beeld kwam, was niet zo wulps als gebruikelijk. Er waren een stuk minder shots van haar kont.’

Dat Wonder Woman in het eerste weekend een bioscooppubliek trok dat voor meer dan vijftig procent uit vrouwen bestond – vrouwen die ook nog eens massaal een tweede en derde keer naar de film gingen, dit keer met dochters, nichtjes en kleinkinderen – rekende af met de kromme Hollywoodlogica dat vrouwen niet naar de bioscoop gaan. ‘Producenten hielden zonder enig bewijs vast aan het idee dat deze films gemaakt moesten worden voor een heel specifiek wit, mannelijk en adolescent publiek. Wonder Woman was wat dat betreft baanbrekend. Net als Black Panther in diezelfde periode’, zegt Roth. ‘Het was een een-tweetje. Black Panther en Wonder Woman toonden aan dat films met een Afrikaans-Amerikaanse hoofdpersoon en een vrouwelijke hoofdpersoon enorm succesvol kunnen zijn.’

Wonder Woman haalde in totaal 821 miljoen dollar wereldwijd binnen, en is daarmee de succesvolste film ooit die werd geregisseerd door een vrouw alleen. En het was geen opzichzelfstaand succes. In 2019 haalde Captain Marvel, met Oscarwinnaar Brie Larson in de superheldentitelrol en geregisseerd door het duo Anna Boden en Ryan Fleck, wereldwijd meer dan 1 miljard binnen – waarmee het de eerste vrouwelijke superheldenfilm was die de miljardengrens passeerde.

Voordat 2020 werd gegrepen door de coronapandemie, leek deze trend door te zetten. ‘De helft van de tien bestbezochte films kan een vrouwelijke regisseur hebben,’ kopte The Wrap in januari – nog heerlijk onwetend over wat er ging komen. De site voorzag een jaar waarin het aantal blockbusters voor het eerst ooit eerlijk verdeeld zou kunnen zijn tussen mannelijke en vrouwelijke regisseurs. 

Uiteindelijk kwamen slechts drie van de vijf in het artikel genoemde bigbudgetfilms daadwerkelijk in 2020 uit, waarvan twee – Mulan in september en Wonder Woman 1984 – niet in Amerikaanse bioscopen, maar op streamingplatforms. De ander, Birds of Prey, flopte. ‘Het covidtijdperk heeft alles even op pauze gezet,’ zegt hoogleraar Gordon. ‘Ook de vooruitgang die er leek te zijn rondom gendergelijkheid in Hollywood en vrouwen die in de sector meer toegang kregen tot machtsposities.’ Het is maar de vraag wat er gebeurt als alles straks weer ‘normaal’ is.

Een van de naar 2021 doorgeschoven films is Marvels Black Widow, geregisseerd door Cate Shortland (Lore) en met Scarlett Johansson in de hoofdrol, een rol die ze eerder in de Avengers-films speelde. Dat haar personage een opzichzelfstaande film zou krijgen, was – ondanks de wens van veel fans – nooit gebeurd als Wonder Woman er niet was geweest, meent criticus Marr. ‘Een eigen film voor Captain Marvel was altijd al een onderdeel van Marvels plan. Maar Black Widow kreeg pas vorm toen Marvel zag hoeveel geld zoiets kan opleveren, zodat ze voor zichzelf Scarlett Johanssons salaris konden verantwoorden.’

Ook Gal Gadot zag haar salaris voor Wonder Woman 1984 verveelvoudigen, met 33 om precies te zijn. Waar haar loonstrookje van 300 duizend dollar voor de eerste film nog verontwaardiging opriep, omdat mannelijke acteurs in vergelijkbare grootschalige films vaak één nul meer krijgen, ontving Gadot voor 1984 10 miljoen dollar. Een enorme winst; al is het niet onbelangrijk om te vermelden dat Chris Hemsworth voor de tweede Thor film 15 miljoen dollar mocht ontvangen, terwijl de eerste film over deze stripheld aanzienlijk minder succesvol was dan Wonder Woman. Ook Patty Jenkins ging na een fikse onderhandeling van 1 miljoen dollar naar – volgens de geruchten – bijna 10 miljoen, wat haar de bestbetaalde vrouwelijke regisseur aller tijden maakt.

‘Haar salaris is grensverleggend’, zegt hoogleraar Roth, die er voor de volledigheid aan toevoegt dat ze nooit met haar zus over geld praat. ‘Maar het feit dat ze daar eerst de meest succesvolle film geregisseerd door een vrouw voor moest maken, geeft wel aan hoe scheef de verhoudingen tussen mannen en vrouwen in Hollywood nog steeds zijn.’