Paul Verhoevens derde jeugd

Bekeken door een moderne bril zou de ‘vrije seks’ in deze Jan Wolkers-verfilming nu zonder twijfel tot grote ophef leiden. Dat de egocentrische kunstenaar Erik ’s nachts stiekem bij zijn ex Olga in bed kruipt en haar penetreert terwijl ze nog slaapt, had men nu zeker als een verkrachting gezien. Maar destijds leidde dat nauwelijks tot protest. Voor meer ophef zorgde het frontale naakt, zoals de penis van Erik die vast komt te zitten in de ritssluiting van zijn spijkerbroek. En natuurlijk zijn uitroep: ‘Ik naai beter dan God.’ Dat zinnetje was voor Verhoevens vader zelfs reden om de film nooit te zien, ook al werd Turks fruit in 1974 genomineerd voor een Oscar.

Na het internationale succes van Soldaat van Oranje wordt Verhoeven benaderd door Steven Spielberg, die de Nederlander wel ziet zitten als regisseur van de Star Wars-aflevering Return of the Jedi. Dat aanbod vervalt meteen nadat Spielberg Spetters heeft gezien. De anale verkrachting van een van de hoofdpersonages – die daarop prompt uit de kast komt – door een groep bikers is iets te expliciet voor Spielberg. En ook voor talkshowhost Sonja Barend, die in de Goed nieuws show haar afschuw uitspreekt uit over de film, waarin we het wel en wee van vijf jongeren uit het arbeidersmilieu volgen. Daarnaast lopen de homo- en de vrouwenbeweging te hoop tegen de manier waarop ze in de film worden geportretteerd, terwijl Verhoeven juist dacht dat hij een eerlijke, baanbrekende film had gemaakt. ‘Wij zijn toch allemaal beesten? Waarom schrikken we dan zo wanneer we als beesten afgebeeld worden?’

Lhbtiq+-activisten waren al vroeg op de hoogte van het filmscript over de biseksuele seriemoordenaar Catherine Tramell en verzetten zich tegen het clichébeeld van een verwrongen gay personage. Ze verstoorden de opnamen in San Francisco door met laserlampjes in de lens te schijnen en passerende automobilisten (het waren buitenopnamen) op te roepen om te gaan toeteren. Dat werkte zo ontregelend dat de politie de demonstranten op afstand moest houden. Uiteindelijk zou de erotische thriller een grote hit worden en van hoofdrolspeler Sharon Stone een ster maken. Basic Insinct zou ook filmgeschiedenis schrijven vanwege een scène op het politiebureau. Als Catherine daar ondervraagd wordt en ten overstaan van een handvol starende mannen haar benen kruist, laat ze zien dat ze geen slipje draagt. Stone zou later zeggen dat ze er door Verhoeven was ingeluisd en niet wist dat het publiek haar schaamhaar zou kunnen zien. Verhoeven heeft altijd volgehouden dat de twee het daar vooraf uitvoerig over hebben gehad.

De kritiek op deze trashy thriller, die zich afspeelt in Las Vegas, betrof het feit dat seks de enige manier is voor de vrouwelijke personages om hogerop te komen, de dubbele moraal die iedereen erop nahoudt en vooral de eindeloze fixatie op ‘tits and ass’. Dit was inderdaad precies wat Verhoeven wilde laten zien, want hij zag Showgirls als een satire op Amerika’s obsessie met succes, seks en glitz and glamour. Alleen wilde het Amerikaanse publiek dat van zichzelf niet weten. De film flopte in de bioscopen, maar kreeg al snel een tweede leven op video, werd later een culthit à la The Rocky Horror Picture Show en wordt tegenwoordig ook door collega’s en critici steeds meer op waarde geschat. Zo zijn Jim Jarmusch en Quentin Tarantino fan van Showgirls en roemde The Guardian de film vorig jaar als een ‘#MeToo story with a male gaze’.

Nog een satire die destijds niet als zodanig werd beschouwd. The Washington Post noemde Starship Troopers – een sf-film over de strijd tegen enorme ruimte-insecten – zelfs fascistisch. De film is gebaseerd op een boek van Robert A. Heinlein dat inderdaad fascistisch is, maar Verhoeven en scenarioschrijver Ed Neumeier (met wie Verhoeven ook RoboCop gemaakt had) dikten dat fascisme aan en maakten het juist belachelijk. Onder meer door het verhaal regelmatig te onderbreken met bombastische reclamespots vol xenofobische en militaristische leuzen, waarvoor Verhoeven goed had gekeken naar de films van naziregisseur Leni Riefenstahl.

Na zijn terugkeer in Europa leverde Verhoeven met Elle een film af die hij onmogelijk in Hollywood had kunnen maken. Hij had het wel geprobeerd, alleen kreeg hij geen enkele Amerikaanse actrice zover dat ze mee wilde doen aan deze ‘extreme, perverse en controversiële’ film. Uiteindelijk maakte hij Elle in Frankrijk, met Isabelle Huppert als Michèle, een geslaagde zakenvrouw die verkracht wordt, maar geen aangifte doet bij de politie. Ze speurt wel de dader op en begint dan een sadomasochistische relatie met hem. Ondanks het gevoelige onderwerp bleef al te veel opwinding uit. Huppert werd geprezen voor haar moedige rol, Verhoeven voor de trefzekere regie en Elle won handenvol prijzen, waaronder een Golden Globe voor beste niet-Engelstalige film.

Dit brengt ons bij de lesbische nonnenfilm Benedetta, die in juli zijn wereldpremière beleefde op het festival van Cannes en momenteel te zien is in de Nederlandse bioscopen. Alle favoriete Verhoeven-elementen zijn aanwezig. Bloot, bloed, seks, sterke blondines, religie en natuurlijk Jezus, die regelmatig terugkeert in de visioenen van de zeventiende-eeuwse non Benedetta: als ridder, minnaar en zelfs penisloos aan het kruis. Dit laatste is voor Benedetta het bewijs dat hij het goedkeurt dat zij een seksuele relatie begint met een andere non, Bartolomea. Menig christen zal zich opwinden over zo veel heiligschennis, maar de meeste commotie zal ongetwijfeld ontstaan over een Mariabeeldje dat door Bartolomea zo wordt bijgesneden dat het kan dienen als dildo voor Benedetta. Er zijn vast meer grote filmmakers die zoiets zouden kunnen verzinnen, maar er is er maar één die dat idee ook uitwerkt en het uitgebreid durft te tonen. Verhoevens historisch correcte uitleg over de Mariadildo is te horen in het interview dat we met hem hadden in Cannes. Ga hiervoor naar vprogids.nl/benedetta.