Waarom horrorfilms ons beter laten omgaan met angst tijdens een pandemie

Tijdens de eerste lockdown – toen het coronavirus nieuw was en de onzekerheid groot – vond ik troost in het opnieuw bekijken van filmklassiekers. Enge filmklassiekers, welteverstaan. Nooit eerder identificeerde ik mij zo met helikopterpiloot R.J. MacReady, het personage van Kurt Russell in sciencefictionhorrorfilm The Thing (1982). Van de gigantische verveling op een afgezonderde plek (in dit geval Antarctica in plaats van mijn woonkamer) tot het bestrijden van een onzichtbare vijand die in het menselijk lichaam infiltreert en de daaropvolgende paranoia. Op een vreemde manier was het een geruststellend feest der herkenning.

Of neem The Shining (1980), nog zo’n meesterwerk uit de horrorcanon. Dat Jack Nicholson als Jack Torrance volledig doordraait in het geïsoleerde Overlook Hotel was nu ineens een stuk begrijpelijker. Niet dat quarantaine per se moordlustig maakt, maar een beperkte leefomgeving en identieke dagen kunnen zelfs de stabielste persoon aan het wankelen brengen. Kijken naar enge films in een periode die al behoorlijk wat angst veroorzaakt. Zou het een copingmechanisme zijn?

Kijken naar enge films in een periode die al behoorlijk wat angst veroorzaakt. Zou het een copingmechanisme zijn? In de eerste maanden van de coronapandemie werd virusthriller Contagion (2011) bijvoorbeeld plotseling ongekend populair. Een verklaring kan gezocht worden in de bijna griezelige overeenkomst tussen fictie en realiteit: de verspreiding van en omgang met het fictieve virus mev-1 in Contagion doet sterk denken aan het echte sars-CoV-2. En evenals de sterrencast (met Gwyneth Paltrow als patient zero) werden ook wij plotseling geconfronteerd met een dodelijk en onvoorspelbaar virus, wat onze identificatie met deze personages vergroot.

Toegegeven: heel eng is Contagion niet en het einde is behoorlijk happy. Films die wel meer dystopisch zijn, kunnen nog een extra functie hebben: relativering van de huidige angst rondom het coronavirus. Ook in de postapocalyptische zombiefilm 28 Days Later (2002) heeft een mysterieus virus zich bijvoorbeeld razendsnel verspreid. De maatschappij is verwoest, de geïnfecteerde mensen zijn bloeddorstig en een terugkeer naar het normale leven is uitgesloten. Het kan dus altijd erger, laat 28 Days Later ons zien.

Dat horrorfilms inderdaad kunnen helpen bij het omgaan met angst tijdens een pandemie is aangetoond in een onderzoek van de University of Chicago naar mediaconsumptie en veerkracht. Voor de studie werden in april 2020 ruim 300 respondenten gevraagd naar hun genrevoorkeuren en hun huidige emotionele toestand (de mate van angst, depressie, prikkelbaarheid en slapeloosheid). Ook moesten de respondenten aangeven in hoeverre ze mentaal en fysiek voorbereid waren op het coronavirus.

Wat bleek? De horrorfans onder de respondenten toonden zich het meest veerkrachtig. Zij ervoeren namelijk minder psychologische angst tijdens de pandemie dan de respondenten die geen of weinig horrorfilms kijken. Volgens de onderzoekers hebben horrorfans namelijk kunnen oefenen met het ervaren van negatieve emoties, zoals angst, in een veilige omgeving, zoals de eigen woonkamer of (voor de pandemie) de bioscoopzaal. Dus wie al ontelbare keren bang is geweest voor de onzichtbare monsters in bijvoorbeeld It Follows (2014), It Comes at Night (2017) en natuurlijk ook The Thing, zou beter om kunnen gaan met de dreiging van het coronavirus.

De onderzoekers maken ook een onderscheid tussen horrorfilms en zogeheten prepper-films (vernoemd naar het fenomeen preppers oftewel survivalisten: mensen die zich voorbereiden op noodsituaties). Onder prepper-films worden zombiefilms, (post)apocalyptische films en buitenaardse invasiefilms geschaard – films waarin de maatschappij vrijwel volledig is ingestort, zodat overleven centraal komt te staan. Fans van dit subgenre blijken niet alleen beter bestand tegen de psychologische impact van de pandemie, maar voelen zich tevens beter voorbereid op het coronavirus. De ervaren simulatie van noodsituaties in prepper-films kan je uiteindelijk helpen in werkelijke noodsituaties, luidt de conclusie.