Nadat hij met zijn film Ad Astra de ruimte in was gegaan, keert de Amerikaanse regisseur James Gray met Armageddon Time weer terug naar de aarde. Naar New York om precies te zijn, de stad waar hij opgroeide. “Mijn taak als kunstenaar is vragen stellen.”

‘Ik heb echt geen idee hoe de verschillen in gelijkheid of klasse zijn op te lossen. Het enige wat ik kan doen is ze aan het publiek voorleggen en hopen dat ze met hun eigen antwoorden komen. Dat is mijn taak als filmmaker: de wereld helpen bij het zoeken naar antwoorden. Alleen types als Joseph Goebbels denken dat ze het antwoord weten. Mijn taak als kunstenaar is vragen stellen, wat ik doe door mijn persoonlijke en intieme indrukken met jullie te delen. En wat ik nu zie is dat we diep in de problemen zitten. Kijk maar om je heen. Hoe zijn we in vredesnaam in een wereld beland waar een paar mensen alles bezitten? Ik zeg daarmee niet dat we de kant van het Sovjetcommunisme op moeten gaan, want ik was daar in 1984 en dat systeem was kapot. Maar toen was er in ieder geval nog een ander politiek stelsel. Tegenwoordig hebben we er maar één: het kapitalisme. De markt is God geworden. (...) Waarom hebben we het daar nooit over in films? Waar blijft de kritiek op het kapitalisme, dat schandalige ongelijkheid veroorzaakt heeft?’

Dit vlammende en emotionele betoog hield de Amerikaanse filmmaker James Gray tijdens de persconferentie voor zijn film Armageddon Time op het afgelopen filmfestival van Cannes. Nota bene als antwoord op de vraag hoe Gray ondanks zijn politieke engagement er toch altijd weer in slaagt geen prekerige of didactische films te maken. Omdat Gray de antwoorden dus ook niet heeft. Daar is hij heel eerlijk in. Als kunstenaar kan hij de problemen wel signaleren, maar oplossen kan hij ze niet. Ook niet in Armageddon Time, zijn achtste film inmiddels.

Paul Graff (Michael Banks Repeta) en "Grandpa Aaron Rabinowitz" (Anthony Hopkins) 

Dromer

James Gray wordt in 1969 geboren in een Joods middenklassegezin. Zijn opa van vaderskant is in 1923 naar Amerika gekomen als Greyzerstein, een naam die bij aankomst op Ellis Island in Gray verandert. De ouders van James wonen even in Little Odessa, een New Yorkse wijk waar veel Joden van Russische en Oekraïense afkomst neerstrijken, maar al snel vertrekken ze met de kleine James en zijn oudere broer Ed naar het iets noordelijker gelegen Queens.

James is een dromer die niet graag naar school gaat. Liever zit hij in de bioscoop. Wanneer hij de kans krijgt knijpt hij ertussenuit om de nieuwste film van Francis Ford Coppola, Steven Spielberg of Martin Scorsese te zien.

Niet geheel verwonderlijk dus dat James regisseur wil worden en in 1994 maakt hij op 25-jarige leeftijd het misdaaddrama Little Odessa. Meer films volgen (The Yards, We Own the Night, Two Lovers), meestal geschoten in de buurt waar hij is opgegroeid. Vanaf 2013 beweegt Gray – die in dat jaar The Immigrant aflevert – zich in zijn werk steeds verder af van New York. Voor The Lost City of Z (2016) zit hij in de jungle van Zuid-Amerika en met het sf-drama Ad Astra (2019) gaat hij zelfs de ruimte in. Maar voor Armageddon Time – zijn meest autobiografische film tot dusver – keert Gray terug naar New York en naar zijn eigen jeugd.

Het semiautobiografische Armageddon Time is een coming-of-age-verhaal waarin ongelijkheid, schuld en medeplichtigheid een grote rol spelen

Paul Graff en Esther Graff (Anne Hathaway) 

Donald Trump

Het is 1980. Ronald Reagan is net president geworden. Hij waarschuwt continu voor het rode gevaar en predikt het einde der tijden (het ‘Armageddon’ uit de titel). De twaalfjarige Paul Graff woont met zijn ouders en oudere broer Ted in een appartement in Queens. Paul is een dromer en heeft een hekel aan school. Het liefst zit hij de hele dag te tekenen. Paul zit op een openbare basisschool, maar volgens zijn vader is het beter dat ook hij, net als Ted, naar Kew-Forest in Forest Hills gaat. Een peperdure privéschool waar Donald Trump ooit leerling was en waar ze nog weten wat discipline is.

Details

Een film over een wit jochie dat bevriend is met een zwart jochie. Verteld vanuit de optiek van het witte jochie. Regisseur James Gray snapt heel goed dat Twitter daar tegenwoordig wel raad mee weet. In een interview met entertainmentwebsite Collider zei hij daarover: ‘Een van de slechte dingen van Twitter is dat het uitnodigt tot generaliseren. Dat heeft geleid tot felle aanvallen op kunstwerken, die lang niet altijd terecht zijn. Zo kun je elke film wel reduceren tot een onzinnige en vaak politiek incorrecte premisse. “Weer een film die de maffia verheerlijkt.” Maar dan hebben we het wel over The Godfather. Mijn film kun je samenvatten als: weer een coming-of-age-film waarin een wit en een zwart jochie bevriend raken. Ik weet heus wel dat dit gebeurt in de cultuur waarin we momenteel leven. Mijn reactie daarop is om in de film zo eerlijk mogelijk terug te kijken en ervoor te zorgen dat alle details kloppen. De broodtrommel van The Six Million Dollar Man, bijvoorbeeld. Of de kroonluchter die we thuis hadden, de emblemen op het schooluniform, of de auto waarin we reden. Want details zijn belangrijk.’

Armageddon Time is vanaf 8 december te zien in de bioscoop

Meer over Armageddon Time

Deze films draaien momenteel ook in de bioscoop