Winona Ryder: icoon van jaren negentig coolness

Er is een punkband naar haar vernoemd, ze ontving regelmatig kleding van niemand minder dan Audrey Hepburn en groeide op omringd door familievrienden uit de beatgeneration. Winona Ryder, icoon van jaren negentig coolness. It-girl voor iedereen die is geboren tussen grofweg 1960 en 1980, de zogeheten generatie X.

De actrice brak als tiener door in Tim Burtons horrorkomedie Beetlejuice (1988), waarin Ryder de (stief) gothic-dochter van Jeffrey Jones en Catherine O'Hara speelt. Een eigenzinnig buitenbeentje. Alsof Burton de rol voor Ryder had geschreven, stellen kenners in de documentaire Winona Ryder – Fighting Demons die in Close up over haar wordt uitgezonden. Kort daarna kiest ze – tegen het advies van haar agent in, die ze dan maar ontslaat – voor het satirische en controversiële Heathers (1989). Als moordende middelbare scholier die het voorzien heeft op het populaire kliekje zet ze de clichés uit toenmalige Amerikaanse tienerfilms op zijn kop.

‘Ik heb lang genoeg op de middelbare school gezeten om te kunnen observeren hoe dat soort kliekjes opereren,’ vertelt Ryder in de documentaire. ‘Ik zag hoe ze gedijen op de vernedering van iemand anders. Wat best wel ziek is.’ Dat ze zelf ook nogal gepest werd tijdens haar vroege tienerjaren, geeft haar rol in Heathers een extra laag. Een vorm van extreme wraak die ook bij kijkers resoneerde. Heathers groeide uit tot een cultfilm en Ryder betrad de jaren negentig als superster.

Memorabele rollen in onder meer Edward Scissorhands (1990), Bram Stoker’s Dracula (1992) en Little Women (1994) volgden. Maar ondanks de vlucht die Ryders carrière had genomen, bleef ze zich vaak somber en angstig voelen. Een korte opname in een kliniek was weinig succesvol. Toen Ryder het script van Girl, Interrupted (1999) in handen kreeg, waarin een jonge vrouw achttien maanden in een psychiatrisch ziekenhuis spendeert na een zelfmoordpoging, was de keuze snel gemaakt. Ryder: ‘Ik heb het gevoel dat ik deze rol mijn hele leven al heb onderzocht.’

Uiteindelijk wordt het subtiele spel van Ryder overschaduwd door de krachtige acteerprestatie van Angelina Jolie, die voor haar rol als koele sociopaat meerdere prijzen won, waaronder een Oscar. Niet veel later, in 2001, vindt het bekende schandaal plaats: Ryder wordt betrapt en vastgelegd op beveiligingscamera’s terwijl ze voor duizenden euro’s aan designeritems steelt. Ze last een acteerpauze in.

Enkele jaren later keert Ryder terug op het witte doek, bijvoorbeeld als de bittere ballerina in de psychologische thriller Black Swan (2010). Maar de definitieve comeback is haar rol in de uiterst succesvolle Netflix-serie Stranger Things. Zo maakt zelfs de huidige generatie Z nog kennis met de eigenzinnige actrice die Winona Ryder nog steeds is.