Margarethe von Trotta maakt geen 'vrouwenfilms'

‘Het schijnt nog steeds onvermijdelijk te zijn dat in films van vrouwen, over vrouwen, de heren der schepping moeten figureren als zwaar idiote clichémannetjes.’ Dat schreef een filmjournalist van de Telegraaf in februari 1983 over de nieuwe speelfilm Heller Wahn van de Duitse filmmaker Margerethe von Trotta. Von Trotta’s speelfilm was net in première gegaan op het filmfestival van Berlijn en vooral mannelijke recensenten voelden zich in hun kruis getast door wat ze te zien kregen.

De 41-jarige Von Trotta was op dat moment een grootheid in de filmwereld. Twee jaar eerder had ze de Gouden Leeuw gewonnen op het filmfestival van Venetië met haar speelfilm Die bleierne Zeit over RAF-terroriste Gudrun Ensslin en dier zus Christiane. Haar nieuwste film Heller Wahn ging opnieuw over twee vrouwen en dit keer hun intense zielsverwantschap. De mannelijke bijfiguren oogden kennelijk wat sneu. Dat zal sommige mannen hebben gestoken, niet in de laatste plaats omdat Von Trotta zichzelf in die tijd graag afficheerde als feminist.

Over dit type conflicten in haar succesrijke filmcarrière gaat het in het documentaireportret Margarethe von Trotta, Zeit der Frauen. Ze wordt dit jaar tachtig, wat een retrospectief rechtvaardigt. Margarethe von Trotta is dan ook een uiterst boeiende filmmaker, die een paar jaar geleden nog een documentaire maakte over haar grote voorbeeld Ingmar Bergman. Diens speelfilm Het zevende zegel uit 1957 zag ze in een bioscoop in Frankrijk, toen ze als jonge vrouw het schrale Berlijn was ontvlucht. Die film kuste bij haar het verlangen wakker om zelf filmmaker te worden. Ook de toen nieuwe Franse filmstroming nouvelle vague en de speelfilms van Alfred Hitchcock waren belangrijk voor haar.

Op Netflix is haar speelfilm Das Versprechen uit 1995 te zien, een film die ze maakte in reactie op de Val van de Muur. Na de documentaire op Arte wordt bovendien Rosenstrasse vertoont, haar film uit 2003 over een groep ‘arische’ Duitse vrouwen in Berlijn die in het geweer komen als de nazi’s hun Joodse echtgenoten arresteren.

Zo portretteert Von Trotta steeds vrouwen die op een intens moment in de geschiedenis tot keuzes worden gedwongen. Vaak roept ze dan de hulp in van haar meest geliefde actrice Barbara Sukowa: in 2012 vertolkte deze de Duitse filosofe Hannah Arendt in de gelijknamige speelfilm, in 1986 deed ze ditzelfde met Rosa Luxemburg in de eveneens zo genoemde film, en in 1981 met Gudrun Ensslin in het prijswinnende Die bleierne Zeit.

Duitsland heeft een ongelooflijk roerige geschiedenis, en Margarethe von Trotta heeft zich er als geen ander aan gewaagd om dat verleden op cinematografische wijze te verbeelden en te verwerken. Dat ze soms omstreden was, tekent de durf die ze heeft getoond als filmmaker.