Na elke aflevering van Zomergasten wordt een film uitgezonden die is gekozen door de gast van die avond. VPRO Cinema blikt wekelijks vooruit op de keuzefilm en somt de leukste wetenswaardigheden op. Op 7 augustus te zien: Gunda van Viktor Kossakovsky.

De film in tien woorden
Documentaire over het varken Gunda, haar biggen en andere boerderijdieren.

Gekozen door
Zomergast Derk Sauer is journalist, activist en media-ondernemer. Hij woonde en werkte 32 jaar in Rusland en werd daar eigenaar van meerdere onafhankelijke Russische kranten. Waaronder The Moscow Times, die hij sinds dit voorjaar vanwege de oorlog in Oekraïne vanuit Nederland runt. Ook werkte Sauer als correspondent voor VPRO en was hij jarenlang hoofdredacteur van Nieuwe Revu. De uitzending is op 7 augustus 2022 vanaf 20.20 uur te zien op NPO 2.

Setverhalen
Het veelgeprezen Gunda is een nogal onconventionele documentaire over boerderijdieren: de film bevat geen voice-over, wordt niet ondersteund door een soundtrack en gaat nu eens niet over het slachten van de dieren. Wat de film je wel biedt is simpelweg een observatie, een in prachtig zwart-wit geschoten cinematografisch kijkje in hun levens. Of zoals de Russische regisseur Viktor Kossakovsky het zelf zegt in gesprek met The British Film Institute: ‘Mijn doel was om te laten zien dat dieren niet iets zijn, maar iemand.’ Geen vee dus, maar levende, voelende wezens.

De Russische cineast (Aquarela, Belovy) hoefde niet lang te zoeken naar zijn hoofdpersonage. Al in de eerste dagen van de research, toen de crew een Noorse boerderij bezocht, kwam het varken Gunda hem tegemoet lopen. Meteen voelde de Russische cineast dat hij ‘de Meryl Streep onder de varkens had gevonden’. Met behulp van 360-graden-camera’s en ruimtelijk geluidsapparatuur (Dolby Atmos) legde hij vervolgens op ooghoogte vast hoe Gunda en haar pas geboren kroost hun dagen slijten. En allemaal in zwart-wit, omdat op die manier ‘het publiek zou focussen op het wezen van de dieren, in plaats van op hun uiterlijk’.

Kossakovsky schoot niet meer dan zes uur aan beeldmateriaal. Dat had vooral te maken met zijn veganisme: omdat bij het maken van filmrollen dierenbotten en gelatine wordt gebruikt, probeerde hij zo weinig mogelijk te filmen, alleen als het écht nodig was. Maar de regisseur wist precies wanneer hij moest gaan draaien: na ruim drie maanden met cast en crew op de boerderij te hebben doorgebracht, kende hij Gunda door en door.

© filmdepot.nl

Quotes van de makers
Ondanks zijn sympathie voor dieren benadrukt Kossakovsky in interviews dat hij geen activistische of prekerige film wilde maken. Zijn doel was: simpelweg het leven laten zien van de dieren die vaak op ons bord liggen. ‘Filmmakers gaan normaal gesproken naar slachthuizen en laten dan zien hoe we dieren doden en in welke vreselijke omstandigheden ze leven, maar dat verschuift de focus van de dieren naar wat wij mensen doen, en mijn doel was juist om te laten zien hoe zij zijn.’

Precies om die reden wilde steracteur en dierenactivist Joaquin Phoenix betrokken raken bij de film. Hij zag in Gunda - waar hij als uitvoerend producent aan meewerkte - een compleet nieuwe soort dierenfilm die in niets leek op de vele natuurdocumentaires die hij eerder zag. En volgens Kossakovsky is cinema daarvoor bedoeld, om dingen te laten zien die het publiek nog niet kent: ‘Het verschil tussen een normaal persoon en een filmmaker is dat een filmmaker dingen kan zien die een normaal mens niet kan zien. Daarom bestaat cinema: niet om je een verhaal te vertellen, maar om je dingen te laten zien die je niet kunt zien, niet wilde zien of koos om te negeren’, zei de Rus daarover in gesprek met The Guardian.

Prijzen
Na de wereldpremière op het filmfestival van Berlijn in 2020 werd Kossakovsky’s documentaire overladen met prijzen en positieve recensies. In Noorwegen werd het indrukwekkende sound design en de cinematografie van de film bekroond met Amanda Awards, de Noorse nationale filmprijzen. En op filmfestivals in Sofia en Stockholm kreeg Gunda de prijs voor beste documentaire. Ook veel vakgenoten waren enthousiast: de Amerikaanse filmmaker Paul Thomas Anderson noemde Gunda ‘pure cinema’ en ‘een film om een bad in te nemen’. Collega-regisseur Gus Van Sant vond de film ‘perfect gemaakt en prachtig om te zien’.

Buiten beeld
In interviews grapt Kossakovsky vaak dat hij de eerste vegetariër van de Sovjet-Unie moet zijn geweest. Toen hij daar als kind opgroeide kreeg hij een biggetje als huisdier genaamd Vasya, waar hij erg gehecht aan raakte. Toen bleek dat zijn familie ook andere plannen had met het dier, en Vasya als onderdeel van het kerstdiner op de borden van zijn gezin belandde, besloot Kossakovsky nooit meer vlees te eten. Een dergelijk fataal lot is het varken Gunda bespaard gebleven: nadat de boer die haar hield de film had gezien, kon hij het niet meer over zijn hart verkrijgen Gunda te slachten voor haar vlees.

Meer over Gunda en andere films van Zomergasten