Hoe kleur de filmkijker kan manipuleren

Er zijn veel manieren waarop een filmmaker kijkers kan manipuleren. Door de montage, door de manier waarop mensen en objecten in beeld worden gebracht, en natuurlijk door wat er gezegd of juist niet gezegd wordt.

Een beetje geoefende filmkijker heeft al snel door wanneer dergelijke trucs worden uitgehaald, maar er is nog een manier die vaak zelfs hun ontgaat, en dat is het gebruik van kleur.

Patti Bellantoni, daarentegen, weet alles van kleur. Ze doceerde meer dan twintig jaar aan de School of Visual Arts in New York, en aan de California State University en het American Film Institute in Los Angeles. Elk jaar weer onderwierp ze haar studenten aan dezelfde test: richt een ruimte in op basis van een kleur, en zie wat dat met je doet.

De resultaten waren vrijwel altijd hetzelfde. Rood staat voor kracht, passie en agressie; blauw voor passiviteit en introspectie; groen voor zowel vruchtbaarheid als verval (het groen van verse groenten versus het groen van bedorven vlees); en geel is een waarschuwing (omdat het de opvallendste kleur is), maar ook een teken van energie en overvloed (het geel van de zon).

Kleuren beïnvloeden ons gedrag. Mensen in rode auto’s krijgen vaker bekeuringen voor te hard rijden, en in haar boek If It’s Purple, Someone’s Gonna Die geeft Bellantoni twee mooie voorbeelden van hoe sterk kleur de stemming kan bepalen.

In het eerste herinnert ze zich hoe een student ooit vertelde hoe de sfeer in de eetkamer radicaal omsloeg nadat de ruimte rood geverfd was. ‘Ineens hadden we iedere dag ruzie tijdens het avondeten.’ Het gezin ging zelfs in therapie, maar niets hielp. Totdat ze de eetkamer weer net als vroeger lichtgeel maakten. En het geruzie vrijwel meteen verdween.

Hilarisch is het verhaal van de Amerikaanse footballcoach Knute Rockne die in de jaren twintig van de vorige eeuw de kleedkamers van de tegenstander blauw schilderde (de kleur van passiviteit), en die van het thuisteam rood (agressie en energie). En prompt al zijn thuiswedstrijden won.

Als kleur zo veel effect op mensen heeft is het geen wonder dat ook filmmakers zich daarvan bedienen. Wat ze dus ook vrijwel allemaal doen. Soms intuïtief (‘omdat het goed voelt’), meestal bewust. ‘Het is een stiekeme gast, die kleur,’ schrijft Bellantoni in haar voorwoord: ‘Iedereen ziet het meteen, maar meestal ben je je er niet van bewust wat het met je doet. Dit boek is geschreven om je daar iets beter bewust van te maken.’ En dan volgt een hele lijst voorbeelden uit bekende (meestal Hollywood-)films, netjes gegroepeerd per kleur.

De meeste nadruk ligt op het gebruik van rood in films. Want, aldus Bellantoni: ‘In al mijn jaren van kleurexperimenten, heeft geen enkele kleur meer fysiek effect op mensen gehad dan rood.’

Ze heeft het dan over felrood, brandweerrood – want tinten en schakeringen hebben weer andere effecten op de kijker. Zo moest het jasje van het jonge meisje in Spielbergs verder in zwart-wit geschoten Schindler’s List wel felrood zijn, en koos hij bewust niet voor het onschuldige, stereotiepe roze dat gewoonlijk met meisjes wordt geassocieerd. Omdat rood staat voor kracht, wat het moment waarop ook zij eindigt als naamloos slachtoffer in een massagraf des te indringender maakt. Zelfs het krachtige rood heeft het afgelegd tegen de nazi’s.

Een roze jas had nooit gewerkt in Schindler’s List, terwijl de sadistische patriarch Royal Tenenbaum in Wes Andersons komische familiedrama The Royal Tenenbaums juist omgeven wordt met roze, zodat de kijker weet dat we hem niet al te serieus hoeven nemen. Want roze is ook bij uitstek de kleur van ironie.

Iedereen die de film gezien heeft herinnert zich uit American Beauty wel de scène waarin Lester (Kevin Spacey) wellustig fantaseert over Angela, de sexy vriendin van zijn dochter, die naakt in een bad vol rode rozenblaadjes ligt. Maar let in die film ook op de kleurencombinatie rood, wit en blauw, die in veel shots terugkeert. Het is het rood, wit en blauw van de Amerikaanse vlag, want American Beauty is ook een scherp commentaar op de teloorgang van de Amerikaanse Droom. Mooi van buiten, maar verscheurd en verrot van binnen.

En let in Spike Lee’s Malcolm X op de overgang van rood naar blauw en ten slotte goudgeel. Waarmee Lee de persoonlijke reis van activist Malcolm X accentueert. Van de arrogantie in zijn jeugd in Harlem (rood), via introspectie tijdens zijn tijd in de gevangenis (blauw), naar verlichting tijdens de bedevaart naar Mekka (goudgeel).

Bellantoni’s boek staat bol van dergelijke interessante en verhelderende voorbeelden. Van het passieve blauw in Alexander Payne’s About Schmidt, tot het gevaarlijke groen in The Wizard of Oz (The Wicked Witch of the West, de engste heks uit de filmgeschiedenis, is gifgroen) en Disneys Sneeuwwitje (denk aan het groene gezicht in het spiegeltje, spiegeltje aan de wand).

Paars, de kleur die Bellantoni koos voor de titel van haar boek, bewaart ze voor het laatst. ‘In de ruim twintig jaar, waarin ik ongeveer 2000 studenten heb gevraagd mee te doen aan de kleurexperimenten, was er elk semester wel een groep die koos voor paars. En het effect dat die kleur had op de studenten was heel consistent. De manier waarop ze hun paarse ruimtes inrichtten had vrijwel altijd te maken met rituelen, magie en het spirituele. (…) Er waren hele altaren gewijd aan chocola (een smaak die vaak geassocieerd wordt met paars) en aan de geur van lavendel. Er waren helderzienden, nachtwakes en begrafenissen. Eén begrafenis had zelfs een grafsteen voor alle klasgenoten.’

Paars is voor ons blijkbaar de kleur die een transformatie aankondigt. En de grootste transformatie is die naar de dood. Kijk films als West Side Story, The Sixth Sense, Gladiator, Chicago, Eyes Wide Shut, Far from Heaven, enzovoort enzovoort, er maar op na: ‘If it’s purple, someone’s gonna die.’