Het interessantste drama speelt zich in toenemende mate af op het kleine scherm. Dat is ook de programmeurs van het IFFR opgevallen, die dit jaar een programma wijden aan televisiedrama.

Televisie als serieuze concurrent voor de cinema – een jaar of vijftien geleden nog een lachwekkend idee, maar sindsdien is er heel wat veranderd. Dat moge duidelijk zijn nu zelfs het IFFR, cinefielenfestival bij uitstek, televisieseries gaat vertonen. Nee, geen krimi’s, sitcoms of ander formulewerk, maar producties met een onmiskenbaar filmische inslag. Want die schieten wereldwijd als paddenstoelen uit de grond, zo suggereert het gevarieerde IFFR- programma Changing Channels. Hoe is het kleine scherm – of misschien is ‘ middelgrote scherm’ in het tablet- en smartphone-tijdperk een betere aanduiding – van geminacht massamedium uitgegroeid tot respectabele kunstvorm?

Allereerst zijn er technische oorzaken. Tv-schermen zijn groter en eleganter geworden, de beeldkwaliteit is met sprongen vooruitgegaan en bioscoopgeluid in de huiskamer is de norm. Boks daar als buurtbioscoopje vol versleten stoelen en kletsende en sms’ende jongeren maar tegenop. Bovendien hoeft niemand meer een week te wachten op een nieuwe aflevering van z’n favoriete serie, maar kunnen er dankzij downloads en dvd-boxen complete seizoenen in één weekend doorheen worden gejaagd.

Maar bovenal is de kwaliteit van televisiedrama gewoon enorm gestegen. Dat is alle deskundigen opgevallen – begin dit jaar organiseerde The New Yorker nog een debat tussen bekende cultuurcritici over de vraag of de verhalende rol van cinema zo langzamerhand niet is overgenomen door televisie. En in een uitgebreid opiniestuk in Vanity Fair stelde criticus James Wolcott onlangs stellig: ‘Voor vernieuwende humor, complexe helden en fijnzinnig drama moeten we niet meer in de bioscoop zijn . (…) De actie is verplaatst naar televisie, daar worden verslavingen gecreëerd , daar draait de droommachine op volle toeren.’

Bruut geweld
De grote verschuiving lijkt vooral in gang te zijn gezet door de Amerikaanse betaalzender HBO, waar producenten niet in de nek worden gehijgd door behoudende adverteerders en daaruit voortvloeiende censuurafspraken. Series als The Sopranos (1999-2007) en The Wire (2002-2008) vielen niet alleen op vanwege de ‘ volwassen’ inhoud (bloot, bruut geweld, grove taal), maar ook door een geduldige verteltrant en subtiele karakterontwikkeling die eerder filmisch of zelfs literair aandeed dan typisch televisieachtig.

Al snel daarna kwamen ook gewone publieke en commerciële Amerikaanse zenders met producties die minder leunden op formules, cliffhangers en standaard soap-elementen, en plaats boden aan langere spanningsbogen, verrassende wendingen en grillig-menselijke personages.

Inmiddels kunnen series als Breaking Bad, Dexter, Mad Men en The Walking Dead met gemak de concurrentie aan met de best bezochte en besproken bioscoopfilms. En dat is ook filmmakers opgevallen. Terwijl die nog niet lang geleden massaal de neus ophaalden voor televisie (uitzonderingen daargelaten als David Lynch, met zijn vooruitstrevende serie Twin Peaks, en Quentin Tarantino, die meewerkte aan programma’s als ER en Alias), storten nu figuren als Martin Scorsese  (Boardwalk Empire), Neil Jordan (The Borgias) en Gus Van Sant (Boss) zich zonder gêne op het  medium. Dat is geen opportunisme – in interviews benadrukken de regisseurs steevast dat televisie relatief veel vrijheid biedt: er zijn meer creatieve mogelijkheden en van bovenaf worden minder beperkingen opgelegd.

Het succes van tv-drama beperkt zich natuurlijk niet tot de VS, getuige Britse hits als Downton Abbey en Sherlock, en Scandinavische reeksen als The Killing en The Bridge. Zelfs de Nederlandse series Penoza, Overspel en Bellicher zijn over de grens opgevallen – binnenkort  komen er Amerikaanse remakes.

IFFR-traditie
Minder oog is er echter voor de ontwikkeling van niet-Amerikaanse filmmakers die net als hun Hollywoodcollega’s de overstap naar televisie maken. Typisch een onderwerp voor het IFFR om wél aandacht aan te besteden – wat dit jaar dus gebeurt in het programma Changing Channels.

Het begin van een nieuwe IFFR-traditie? Wie weet, wellicht krijgen we over tien jaar wel meer televisiedrama dan speelfilms voorgeschoteld in Rotterdam. Of is het verschil tussen beide vormen tegen die tijd helemaal weggevallen, en is het doodnormaal om tien uur in de bioscoop te zitten voor de nieuwe Haneke, Audiard of P.T. Anderson.

Tips voor het programma Changing Channels

Going My Home
De Japanse regisseur Hirokazu Kore-eda is wereldwijd bekend van drama’s als Nobody Knows en I Wish. Zijn eerste, tiendelige tv-serie is een magischrealistisch familiedrama in typisch traag-poëtische Kore-eda-stijl over een uitgebluste veertiger die met zijn familie op zoek gaat naar een mythisch wezen. In Rotterdam is de ruim anderhalf uur durende pilot te zien.

Penance
Ook uit Japan, deze vijfdelige reeks van Kiyoshi Kurosawa (bekend van horrorhit Pulse en festivalfavoriet Tokyo Sonata). Vijftien jaar nadat ze getuige waren van de moord op een vriendinnetje, zijn vier vrouwen nog niet over de schok heen en loopt de killer nog vrij rond. Elke aflevering volgt een andere hoofdpersoon. Spannend met zwartkomisch randje. De hele serie wordt in marathon vertoond.

Prófugos
Chileens actiedrama speelt zich af in de Zuid- Amerikaanse drugsindustrie en is de eerste originele productie van HBO Latin America. Maker is Pablo Larraín, wiens film Tony Manero in 2009 de KNF Award won in Rotterdam. Post Mortem uit 2010 dong mee naar de Gouden Leeuw in Venetië. En dit jaar is van Larraín in Rotterdam NO te zien. Van Prófugos worden de eerste twee afleveringen vertoond. De hele serie wordt in juni door HBO Nederland uitgezonden.

Burning Bush
Driedelige HBO-reeks, gebaseerd op historische gebeurtenissen, speelt zich af in Tsjecho-Slowakije na de Praagse lente. De Poolse scenarist/regisseur Agnieska Holland kreeg oa een Oscarnominatie voor haar film Europa Europa en regisseerde afleveringen van The Wire en Treme. Volledig te zien.

Web Lounge Cinerama
In de weblounge een selectie van Amerikaanse series die speciaal werden ontwikkeld voor internet . Bijvoorbeeld de twintigers-soap Young American Bodies en de cult-komedie Awkward Black Girl. Amusant is het Woody Allen-achtige The Trivial Pursuits of Arthur Banks, met Adam Goldberg in de hoofdrol, de eerste webproductie van succeszender AMC.

Kijk hier voor tijden en andere informatie.