Wat een obligate feelgood comedy over een vrouwengevangenis lijkt, ontpopt zich tot een goedgeschreven serie die knap speelt met vooroordelen: Orange is the New Black.

Een paar maanden na House of Cards ging alweer de volgende ‘Netflix-Original ’-serie in première. De verwachtingen waren hooggespannen; House of Cards was een geweldige serie, imponerend hogeschoolwerk over de Amerikaanse politiek. Netflix had dus onze volle aandacht. Maar een serie over een vrouwengevangenis? We hadden er niet meteen zin in. Vrouwenvleugel, de RTL4-soap uit de jaren tachtig, kwam in gedachten, en daar werden we niet vrolijk van. De trailer hielp ook niet: mooie slimme New Yorkse met hip leventje belandt achter de tralies tussen allemaal echte gevangenen maar gelukkig kunnen ze huilen en lachen met elkaar en veel delen. Het lijkt een soap-achtige feelgoodserie vol emo-momenten . Toch was de Amerikaanse pers overwegend enthousiast; New York Magazine, de Washington Post en de Huffington Post zelfs laaiend enthousiast. ‘Misschien wel beter dan House of Cards’, twitterde een van de critici. Nou nou.

Inmiddels zijn we allang verslaafd. Slechte trailer, is de conclusie na het zien van het eerste seizoen en de eerste zes afleveringen van het tweede dat vrijdag 6 juni uitkwam. Orange is the New Black is inderdaad een hele goede serie. Okee , die emo-momenten zijn er, zeker in het eerste seizoen – het tweede is grimmiger, rauwer en daarom (nog) beter. Maar dat minpunt valt weg tegen het werkelijk uitstekende scenario, geschreven met veel psychologisch inzicht en mensenkennis en met een aantal sterke, onverwachte wendingen met als klapper het slot van het eerste seizoen, een ‘OMG’-moment dat een ware twitterlawine losmaakte.

Hogedrukpan
Orange is the New Black is gebaseerd op een waar gebeurd verhaal: Piper Chapman heet in werkelijkheid Piper Kerman, geboren in 1976 als telg uit een welgestelde Bostonian familie. Ze studeerde aan Smith, een Amerikaanse topuniversiteit, maar raakte als roekeloze twintiger via haar toenmalige lesbische relatie betrokken bij internationale drugssmokkel. Tien jaar later, ze was allang een nieuw, keurig leven begonnen, stond ineens de politie voor de deur. Kerman zat dertien maanden vast en toen ze vrijkwam schreef ze alles op, gaf haar boek een pakkende titel die verwijst naar haar modieuze leventje van weleer, Oranje is het nieuwe zwart, en een bestseller was geboren.

Het boek, dat drie jaar geleden verscheen, trok de aandacht van scenarioschrijfster Jenji Kohan, die meeschreef aan Mad About You en Sex and the City tot ze haar eigen series ging maken. Zoals het succesvolle Weeds, over een financieel aan de grond geraakte, alleenstaande, hasjdealende moeder. In Orange is the New Black zag Kohan net zo’n onorthodox en uitdagend onderwerp, met als gemene deler hoe buitengewone omstandigheden ons uitdagen en op scherp zetten. Zo ontstaat een emotionele hogedrukpan, waar Kohan vervolgens een vergrootglas op zet.

Verkeerde been
Ze wist wel raad met het boek van Kerman. Om te beginnen zag ze in dat ze aan Piper een uitstekende verteller had: door haar ogen, iemand die dicht bij ons staat en met wie we ons makkelijk identificeren, komen we de gevangenis binnen en leren we de andere gevangenen kennen, die dan nog anoniem zijn in hun oranje kloffie. En natuurlijk scheren we ze net als Piper gemakshalve over één kam: ze zullen wel gevaarlijk en onberekenbaar zijn. Ze zullen het er wel naar hebben gemaakt. En zo zet Jenji Kohan je op het verkeerde been. Want niks is wat het lijkt, in Orange is the New Black.

Gaandeweg komen we in flashbacks steeds meer te weten over de achtergrond van Crazy Eyes, Red, Pennsatucky en de anderen, en duiken uit die oranje uniformen mensen op van vlees en bloed, die vaak om even toevallige redenen in de gevangenis zijn beland als onze Piper. Bijvoorbeeld omdat hun vriendje thuis de keuken gebruikte om te dealen, en zij te bang waren voor zijn harde handen om er iets van te zeggen.

Spiegel
Terwijl de anonieme gevangenen van het begin reliëf krijgen en je begrip en sympathie voor hen toeneemt, gebeurt bij Piper precies het tegenovergestelde. Van haar perfecte buitenkantje vallen steeds meer scherven af. Tot ze aan het slot van het eerste seizoen iets doet waarmee het verschil tussen haar en de andere gevangen definitief wegvalt, wat het hele verhaal een geweldige zwieper geeft. Een geniale zet.

Het gevangenisleven is tamelijk realistisch, volgens een artikel in The Guardian geschreven door Heather Long, die drie jaar als vrijwilliger in een Amerikaanse gevangenis werkte. De seks, de relaties, al dan niet ter bescherming tegen verkrachting en geweld, het voortdurende elkaar uittesten en de psychologische oorlogsvoering: zo gaat dat, zegt Long. Niet onbelangrijk voor de geloofwaardigheid.

Maar de grootste kwaliteit van Orange is the New Black is dat het op een hele slimme manier speelt met onze vooroordelen. We wisten misschien niet eens dat we ze hadden, maar Kohan wrijft ze onder onze neus en houdt ons een spiegel voor. Als de schillen van een ui pelt de schrijver de personages af tot we bij de kern komen en we zien wie ze echt zijn. Wie deugt en wie niet, wie karakter toont en wie niet blijkt veel minder een kwestie van afkomst en achtergrond dan je denkt. Dat is heel knap gedaan. Dan kan House of Cards, om daar nog even op terug te komen, een aantrekkelijker decor hebben, en een inderdaad bloedstrak gecomponeerd, cynisch verhaal vertellen over macht, Orange is the New Black heeft meer hart. Daarmee is het zo niet de betere, dan toch de meest sympathieke van de twee.

Orange is the New Black, seizoen 1 en 2 (vanaf 6 juni), Netflix


WIE IS WIE IN ORANGE IS THE NEW BLACK

Piper Chapman (Taylor Schilling) de hoofdpersoon is een welopgevoede biseksuele New Yorkse met een knappe vriend die een vonnis van ruim een jaar moet uitzitten wegens haar aandeel in een drugssmokkeloperatie tien jaar geleden. Gevangenisbijnamen ‘ College’, ‘Brain’, en ‘Dandelion’ ofwel paardenbloem, vanwege haar zachtblonde haar. Gaandeweg toont Piper haar mindere kanten. Dat ontgaat medegevangene Crazy Eyes niet: ‘Alle pluis is van je afgewaaid, Dandelion.’ De vriend heet in het echt Larry Smith, en is de bedenker van het literaire fenomeen van de Six Word Memoirs. Smith en Kerman zijn nog steeds samen. Een jaar nadat ze vrijkwam, trouwden ze.
Larry Bloom (Jason Biggs) Verloofde van Piper , toont begrip dat zijn aanstaande vrouw ruim een jaar achter de tralies verdwijnt maar is niet alleen maar een nice guy.
Alex Vause (Laura Prepon) Lesbische drugssmokkelaar die meespeelde met de grote jongens, had een liefdesrelatie met Piper en betrok haar bij haar handel. Berekenend.
‘Red’ (Kate Mulgrew) Een van de kleurrijkste personages, deze roodharige Russische die als gevangeniskok haar keuken runt als een leger. Heeft (nog) veel macht.
‘Pennsatucky’ (Taryn Manning) Trailertrash junkie, heeft zich bekeerd in de gevangenis en is nu een geloofsfanaat van de prekerigste soort.
‘Crazy Eyes’ /Suzanne (Uzo Aduba) Opgevoed door blanke welvarende pleegouders maar geestelijk instabiel. Wordt door niemand serieus genomen maar is in wezen intelligent en gevoelig.
‘Taystee’/ Tasha (Danielle Brooks) Een van de markantste personages, krijgt veel quotable uitspraken in de mond gelegd van de schrijvers (‘This ain’t The Help, bitch!’). De roep om een Taystee-T-shirt heeft in de blogosphere al geklonken.
Poussey Washington ( Samira Wiley) Lesbienne die opgroeide op legerbases. Stiekem verliefd op Taystee .
Nicky Nichols (Natasha Lyonne) Aan de drugs geraakte telg uit een rijk maar gevoelsarm milieu. Tegen haar moeder: ‘I always miss you until you’re here. Then I realize the mom I miss must have been someone I invented when I was a kid.’
Lorna Morello (Yael Stone) Meisje met te grote dromen dat de werkelijkheid niet aan kan. Ontfermt zich over Piper.
Aleida Diaz (Elizabeth Rodriquez) Latina bitch met haar eigen posse, behandelt haar dochter Daya, die ook vastzit, als oud vuil.
Daya Diaz (Dascha Polanco) Dochter van Aleida. Zit geen kwaad bij. Begint een relatie met een gevangenisbewaarder.
Sam Healy (Michael Harney) Als cipier en raadsman van de gevangenen onderhoudt hij persoonlijke relaties met de gevangenen. Lijkt een goeie lobbes en kiest eerst de kant van Piper, maar als ze weigert zijn schoothondje te worden, wordt hij vals.
George ‘Pornstache’ Mendez (Pablo Schreiber) Kwaadaardige en corrupte cipier, bijna karikaturaal neergezet, ook qua uiterlijk .