‘Pap, bedoel je dat je je voortaan gaat verkleden als vrouw?’ ‘Nee, lieverd, mijn hele leven... mijn hele leven heb ik me verkleed als man.’ Morton Pfefferman, de hoofdpersoon in de Amerikaanse comedydramaserie Transparent, zegt het heel droevig en heel strijdbaar tegelijk. Zijn dochter is er stil van, en als kijker ben je dat ook. Geen wonder dat hoofdrolspeler Jeffrey Tambor onlangs een Golden Globe won voor deze rol. Geen wonder ook dat Jill Soloway, maakster van Transparent, zelf ervaring heeft met het thema van de serie: haar eigen vader vertelde haar een paar jaar geleden dat hij een zij zou worden. Transparent wordt geroemd vanwege de mooie, rare, hilarische en volstrekt vanzelfsprekende transities waarin niet alleen vader Morton, maar ook rest van de familie Pfefferman verkeren. Het transgender zijn van Morton/Maura is weliswaar het hoofdthema, ook de levens van zijn drie volwassen kinderen hebben zo hun plot-twists en die worden net zo goed breed uitgemeten.
‘Dat de transgenderverhaallijn maar een van de vele verhalen in de serie is, vind ik mooi. En ook emanciperend ,’ zegt Thomas Wormgoor (59), zelf transgender en coördinator van Transvisie Zorg, een zorginstelling voor transgenders. We gingen bij hem langs om samen de eerste vier afleveringen van Transparent te bekijken en in gesprek te gaan.
Had u al veel over Transparent gehoord in de transgendergemeenschap?
Wormgoor: ‘Nee, nog niet. Maar ja, het is ook zó snel gegaan met transgenders in de media... Als er tien jaar geleden iets op televisie kwam met een trans erin, dan wist je dat sowieso – iedereen ging elkaar bellen en mailen. We namen het dan op; we hadden bij Transvisie Zorg een collectie met videobanden en dvd’s waar al die programma’s op stonden. Maar nu is het aanbod gewoon niet meer bij te houden, en ik vind dat heel gezond. Al vind ik het wel leuk om het nog zoveel mogelijk te volgen. Wanneer het om een Nederlandse productie gaat, ken ik trouwens bijna altijd wel de transgenders die erin te zien zijn. Het is natuurlijk toch een relatief kleine gemeenschap, een paar duizend mensen groot.’
Wat vindt u ervan dat er de laatste jaren in de media steeds meer aandacht voor transgenders is?
‘Ik vind dat heel goed. Dat er steeds meer transgenders in de media opduiken is zowel een oorzaak als een gevolg van emancipatie. En zoals het voor mij ooit cruciaal was dat ik een transman hoorde praten op de radio, zo gebeurt dat nog steeds elke dag. Je denkt misschien: iedereen weet het nou toch wel? Maar zo werkt het niet, er is altijd wel iemand die zo’n programma bekijkt en dan beseft: dit gaat over mij. Of een ouder die denkt: eigenlijk is mijn kind ook zo. Dus het blijft van belang dat er transgenders te zien zijn in de media. Ik hoop alleen niet dat het doorslaat naar een boodschap van: transgender zijn is alleen maar leuk en makkelijk, en nog hip ook! Een beetje hip mag wel, dat heeft bij de acceptatie van homoseksualiteit ook enorm geholpen. Maar het blijft natuurlijk een heel moeilijke weg en eigenlijk gun je het toch niemand, dus we moeten nou ook weer niet gaan doen alsof het een en al feest is.’
De serie Transparent draait om een vader van drie volwassen kinderen, die voortaan door het leven wil als vrouw. 'Je voelt gewoon dat Maura er alles voor over heeft om als vrouw te kunnen leven.'
Jeffrey Tambor in Transparent
Wat is uw eigen achtergrond? Sinds wanneer gaat u als man door het leven?
‘Sinds 1987, ik was toen 31 jaar. Het heeft lang geduurd voor ik me echt realiseerde wat er met me aan de hand was. Toen de puberteit inzette en ik ongesteld werd, wist ik wel dat dat heel erg niet goed was. Later dacht ik dat ik lesbisch was. Ik probeerde mijn onvrede met mezelf te verklaren door het feit dat vrouwen als tweederangsburgers werden behandeld, dat onderwerp speelde in die tijd natuurlijk erg. Ik was allang afgestudeerd en werkte als ontwikkelingspsycholoog toen ik op een gegeven moment op de radio die transman hoorde vertellen over zijn behandeling. Gewoon een heel kort stukje over dat hij hormonen had gekregen en dat zijn lichaam daardoor veranderd was. Toen dacht ik : dat ben ik, klaar. Ineens vielen al die kwartjes tegelijkertijd. Nu ben ik alweer jaren in dienst bij Transvisie Zorg om andere transgenders en hun familie te helpen.’
U heeft de eerste vier afleveringen van Transparent net bekeken. Wat vindt u tot nu toe van de serie?
‘Erg mooi gedaan. De serie is echt geloofwaardig en af en toe ontroerend. En tegelijkertijd vaak heel grappig. Er zit ook allerlei satire op de Amerikaanse maatschappij in. Bijvoorbeeld de obsessie met gezond eten, dat iedereen naar de psychiater gaat en het typisch Amerikaans-Joodse milieu waar de familie uit komt. En ja, dat de transitie van Morton/ Maura niet het enige verhaal in de serie is vind ik dus heel goed. Dat vind ik trouwens ook wel passen bij de vpro, die omroep heeft natuurlijk wel vaker series die juist uitblinken in niet alleen maar één simpele moralistische boodschap of thema. Transparent is vrij gelaagd. Ik ben benieuwd hoe het verder gaat ja, ik ben nu hooked.’
Uit de Amerikaanse transgendergemeenschap kwam behalve lof ook kritiek: men vond dat de hoofdrol door een echte transgender gespeeld had moeten worden.
‘Dat kan me nou echt niet interesseren, waarom zou dat belangrijk zijn? Ik vind het ook een discriminerende opmerking. Afgezien van het feit dat je toch vooral wil dat die acteur wordt gekozen die de rol het beste speelt, kunnen we ook niet in zijn hart kijken. Alsof het zo zwart-wit is, van: je bent het of je bent het niet. Nou, vergeet het maar!’
Jeffrey Tambor en Alexandra Billings in Transparent
Wat is volgens u de kracht van deze hoofdrolspeler?
‘Als je haar eerst als man ziet, denk je: jezus, dat grote paardenhoofd?! Moet dat een vrouw worden? En even later, omgekleed, is ze volstrekt geloofwaardig. Geloofwaardig in de zin van dat je meteen ziet en voelt dat dit iemand is die er alles voor over heeft om als vrouw te kunnen leven. Heel mooi.’
Wat vond u herkenbaar in Transparent?
‘Poeh, een boel. Die flashback bijvoorbeeld van hoe ze als man vroeger een hotelkamer huurde om daarbinnen dan vrouwenkleren aan te trekken. O god ja, dat is zo bekend. Héél veel transgenders hebben een koffertje achterin de auto, waar ze dan af en toe lekker mee op “zakenreis” gaan... En dat moment dat ze in het warenhuis voor het eerst naar de dames-wc wil, maar dat niet mag en dan uiteindelijk naar een Dixie op een bouwplaats moet. Zo gaan die dingen echt! Je transitie is een aaneenschakeling van grote, dappere stappen die je moet zetten. Het is alsof je op een hoge rots staat – je kijkt over de rand, het is heel diep, je weet dat je moet springen en je weet niet of er nog ergens een vangnet zal zijn. Ja, zo eng is het wel. En die sprong wagen is moedig, maar ook weer niet. Want je kunt gewoon niet anders. Als je weet dat je geen andere keus hebt, dan doe je het. Zo ook Maura in de serie. Je ziet haar heen en weer schieten tussen angst en vastberadenheid.’
Over de serie
In het eerste seizoen van Transparent (tien afleveringen van een half uur) beleeft de bijna gepensioneerde politicologie-professor Morton Pfefferman zijn coming-out als transgender: Morton wordt Maura. Zijn drie volwassen kinderen moeten hieraan wennen, maar hebben elk ook zo hun eigen perikelen om zich druk om te maken. Zo weet jongste dochter Amy niet wat ze met haar leven aanmoet, zoon Josh heeft weliswaar een prestigieuze baan in de muziekindustrie, maar zet die met zijn labiele gedrag op het spel, en oudste zus Sarah, die een huisje-boompje-beestje-bestaan leidt, begint een hartstochtelijke affaire.
Transparent ging in maart 2014 in de VS in première op Amazon. De tragikomische serie is erg goed ontvangen en een tweede seizoen is dan ook in de maak. De productie is bedacht en gemaakt door Jill Soloway, wier eigen vader haar een paar jaar geleden vertelde dat hij als vrouw verder wilde. Bij het schrijven had Soloway Jeffrey Tambor (70) al in gedachten. De acteur is vooral bekend van The Larry Sanders Show en Arrested Development, en speelde in de jaren tachtig al eens een rechter in travestie in de politieserie Hill Street Blues. Begin dit jaar won Transparent twee Golden Globes: voor beste televisiecomedy en voor Tambor als beste acteur in een televisieserie (musical/comedy). Jill Soloway droeg haar Golden Globe op aan Leelah Alcorn, een Amerikaanse transgender tiener die in december 2014 zelfmoord pleegde omdat haar omgeving haar niet accepteerde. Tambor droeg zijn Globe op zijn beurt op aan de transgendergemeenschap. Soloway werkt bij het maken van Transparent zo veel mogelijk met transgender medewerkers. In de cast en crew zitten er twintig, als figurant nog eens zestig. Voor het tweede seizoen is er ook een transgender aan het schrijversteam toegevoegd: singer-songwriter Our Lady J.