Het is puur toeval dat er dit jaar twee boeken van Margaret Atwood zijn verfilmd voor tv. The Handmaid’s Tale, dat begin dit jaar in Amerika werd aangeboden door streamingservice Hulu, en Alias Grace, dat momenteel te zien is als zesdelige miniserie op Netflix. Het is géén toeval dat de eerste serie in september werd overladen met Emmy Awards en dat er reikhalzend is uitgekeken naar de tweede. 2017, een jaar waarin vrouwenrechten onder druk staan en een eindeloos discussiepunt blijken te zijn, heeft Margaret Atwood nodig.
Op het eerste gezicht hebben de twee verfilmingen van de gevierde Canadees schrijfster niets met elkaar gemeen, behalve dat de hoofdpersonen vrouwen zijn en een hoofdkap dragen. The Handmaid’s Tale (1985) is dystopische fictie over een toekomstige samenleving waarin vrouwen alle rechten zijn ontnomen en de vruchtbare vrouwen enkel leven om kinderen te baren. Alias Grace (1996) is historische fictie, gebaseerd op de waargebeurde dubbele moord op Thomas Kinnear en zijn huishoudster en minnares Nancy Montgomery in 1843 in Canada.
Toch gaan beide verhalen in de kern over gelaagde, ingewikkelde vrouwen in een patriarchale samenleving. Onderdrukt door mannen en compleet overgeleverd aan de grillen van hun (mannelijke) meerderen. Alleen blikt The Handmaid’s Tale vooruit en kijkt Alias Grace naar het verleden.
Waar The Handmaid’s Tale dit jaar voor veel Amerikanen voelde als een keiharde waarschuwing voor de toekomst, is Alias Grace op een subtielere manier relevant voor de tijd waarin we leven. ‘The real curse of Eve, is having to put up with the nonsense of Adam,’ krijgt hoofdpersoon Grace Marks van haar beste vriendin te horen wanneer ze voor het eerst menstrueert – wat in de volksmond the curse of Eve werd genoemd. ‘Soon you’ll start to turn men’s heads. Worse will be the gentlemen because they think they’re entitled to anything they want,’ vervolgt de waarschuwing. Zinnen die, al zijn ze in 1996 geschreven, actueler voelen dan ooit.
Margaret Atwood schrijft vaak over gelaagde, ingewikkelde vrouwen in een patriarchale samenleving. Alias Grace – haar historische roman over een ‘gevierd moordenares’ – werd door Sarah Polley bewerkt tot een tv-serie.
‘Het was de O.J. Simpson-zaak van die tijd. De vloer van de rechtszaal bezweek onder het gewicht van alle toeschouwers.’
Politiek beladen
Alias Grace vertelt het verhaal van Grace Marks (prachtig gespeeld door de Canadese actrice Sarah Gadon), een arme, Ierse immigrant. Marks is werkzaam als dienstmeisje wanneer ze wordt opgepakt voor de moord op haar werkgever. Haar leven tot aan de veroordeling is een aaneenschakeling van gewelddadige, opdringerige mannen en rechteloze vrouwen die aan deze mannen ten onder gaan.
‘Ik denk dat het goed is om naar de geschiedenis te kijken en je te realiseren hoe kort geleden dit was,’ zegt Sarah Polley die de serie schreef en produceerde in een podcast van de Canadese zender CBC. Polley, bekend van het voor twee Oscars genomineerde Away from Her, las Atwoods Alias Grace als tiener en besloot direct het ooit te verfilmen. ‘Het is belangrijk terug te kijken, zeker nu we het risico lopen de vrijheid die we hebben verworven weer te verliezen.’
Schrijfster Margaret Atwood als extra in Alias Grace
Als we Grace Marks ontmoeten in 1859 is ze een ‘gevierd moordenares’. Enkele jaren daarvoor, op haar zestiende, is ze de ster van een van de meest spectaculaire en veelbesproken rechtszaken uit de Canadese geschiedenis. Haar medeverdachte, stalknecht James McDermott, wordt na de rechtszaak opgehangen. Marks wordt opgenomen in een inrichting. ‘Het was de O.J. Simpson-zaak van die tijd,’ zegt Polley in de CBC-podcast. ‘De vloer van de rechtszaal bezweek onder het gewicht van alle toeschouwers.’
De zaak was zo politiek beladen, dat het land – zoals Amerika tijdens O.J. – in tweeën werd gedeeld. Als je arm, Schots of Iers was, was je er heilig van overtuigd dat Grace Marks onschuldig was. Als je van een hogere klasse of Brits was, wilde je dat ze zou hangen. Na de veroordeling, zonder sluitend bewijs, zochten dokters van over de hele wereld Marks op om haar te onderzoeken in een poging de waarheid te achterhalen.
‘Ze is een karakter dat je grijpt door haar ongrijpbaarheid‘ verklaart Polley de fascinatie met Marks, die tot vandaag de dag standhoudt. ‘Haar verhaal draait om een vreselijk gruwelijke misdaad waarvan ze óf het meesterbrein was, medeplichtig aan was óf helemaal niks mee te maken had.’ Welke van de drie opties het is, zullen we nooit weten, zegt Polley. Marks kreeg na bijna dertig jaar gevangenschap gratie, vertrok daarna naar de staat New York en verdween in het niets.
Schuldig of niet?
Ook de Alias Grace-kijker zal zelf moeten bepalen of de dienstmeisje schuldig is of niet. Polley, trouw gebleven aan Atwoods boek, vertelt het verhaal aan de hand van Simon Jordan, een arts die we vandaag de dag een psychiater zouden noemen. Omdat Marks claimt zich niet meer te herinneren wat er op die dag in 1843 is gebeurd, hoopt dokter Jordan met zijn moderne methodes haar geheugen te kraken en de missende puzzelstukjes terug te vinden. In Atwoods prachtige volzinnen vertelt het dienstmeisje haar levensverhaal, van het moment waarop ze met haar zieke moeder en gewelddadige vader op de boot naar Canada stapt tot de dag van de gruwelijke moorden. Of ze de waarheid spreekt, of de waarheid überhaupt zelf kent, wordt naarmate de serie vordert steeds minder duidelijk.
In de CBC-podcast zegt Polley groot fan te zijn van Serial. En ook al speelt Alias Grace in Victoriaans Canada, de serie heeft eenzelfde effect op de kijker als de populaire true-crime-podcast: hoewel iedereen hetzelfde verhaal hoort en hetzelfde bewijs ziet, heeft iedereen een ander antwoord op de vraag of Marks schuldig is. ‘Het is geweldig hoezeer mensen het met elkaar oneens zijn nadat ze de serie hebben gezien,’ zegt Polley. ‘Het was precies waar ik op hoopte.’
Alias Grace is momenteel te zien op Netflix. The Handmaid’s Tale is te bekijken bij Videoland.