Hoe cartoonist Matt Groening (The Simpsons, Futurama, Disenchantment) van het schoppen tegen schenen zijn handelsmerk maakte.

Matt Groening. De naam komt elke dag in zeker tientallen landen voorbij op de televisie, maar bekend zal hij toch niet klinken. De medebedenker van The Simpsons werkt dan ook vooral in de luwte: zijn andere grote titel, Futurama, stopte alweer vijf jaar geleden. Nu is de televisiemaker ‘terug’ met zijn eerste cartoonserie voor Netflix, Disenchantment.

Daarnaar is de afgelopen maanden reikhalzend uitgekeken door fans en televisierecensenten, en die voorpret is in grote mate te danken aan The Simpsons. Dat is niet zo vanzelfsprekend als het klinkt: na dertig jaar – The Simpsons is de langstlopende primetimetelevisieserie van de Verenigde Staten – is de glans er wel vanaf bij de gele familie. Van Groening is sowieso al langer bekend dat zijn bijdrage tegenwoordig (hij staat nog steeds op de rol als uitvoerend producent) minimaal is. Hij laat zijn gezicht met enige regelmaat zien in de schrijverskamer, heeft vetorecht en treedt wanneer nodig op als ambassadeur, maar goeddeels staat het kind op eigen benen.

Nee, wat het werk van Groening zo aantrekkelijk maakt, is wat The Simpsons in den beginne ook zo aantrekkelijk maakte: vermomd als serie voor het hele gezin schopte het programma tegen elke vorm van gezag. Bart Simpson was een brat en daar was hij trots op. ‘Onze boodschap is altijd geweest dat onze leiders niet per se het beste met ons voor hoeven te hebben,’ zei Groening daar eerder over. ‘Leraren, priesters, politici, voor de Simpsons zijn het allemaal mafkezen. Wat mij betreft een uitstekende boodschap om kinderen mee te geven, haha.’

'Alleen ik en een leeg vel, en dan kijken hoe ik een van mijn angsten nu weer ga verwerken'

Matt Groening

Futurama

Life in Hell

Die antiautoritaire houding zat er al vroeg in bij de Amerikaan. Zijn vader, Homer (Groening vernoemde alle Simpsons naar zijn eigen familieleden, behalve zijn evenbeeld Bart), hield er een gedisciplineerd  huishouden op na. Pa Groening was een gedecoreerde gevechtspiloot, daarnaast een gelauwerde documentairemaker én ook nog cartoonist. Groening: ‘Het fijne was dat hij dan soms zijn penselen liet slingeren, zodat ik ermee kon spelen. Maar ik kreeg niet het idee dat hij heel erg blij werd van de dingen die ik tekende.’ Sterker nog: vader Homer vertelde zijn zoon dat hij het waarschijnlijk nooit zou maken als tekenaar. Het motiveerde Groening alleen maar meer om nog serieuzer met cartoons bezig te zijn. Aanvankelijk zonder veel resultaat, overigens.

In plaats daarvan had Groening tot na zijn dertigste de ene (bij)baan na de andere. Zo werkte hij als chauffeur en biograaf voor een bejaarde filmregisseur, deed hij allerhande technische klusjes voor een krant en werkt hij zelfs even als muziekjournalist. Hij blonk vooral uit in het verzinnen van niet-bestaande rockbands en het schrijven van neprecensies.

De kiem voor zijn succes werd achter in een platenzaak gelegd. Van daaruit distribueerde Groening zijn zelfgemaakte strip Life in Hell, over het zwartgallige leven van konijn Binky en het eeuwig kibbelende duo Jeff en Akbar. De titel dekte de lading, Groening fileerde wekelijks alles: van werk, liefde, media en politiek tot het leven in de stad Los Angeles. De strip was in eerste instantie bedoeld voor vrienden en familie, maar bereikte ook vaste klanten van de platenzaak en kwam zo via via uiteindelijk niet alleen terecht in honderden (alternatieve) week- en dagbladen, maar ook op het bureau van televisieproducent James L. Brooks.

Disenchantment

Levenswerk

De rest is geschiedenis, maar het is eigenlijk fair om te zeggen dat niet The Simpsons, maar Life in Hell representatiever is voor Matt Groening. Het is zijn eigenlijke levenswerk; Groening hield de strip bijna even lang in stand als The Simpons. Van 1977 tot 2012 illustreerde hij nog wekelijks een nieuw verhaal. Groening: ‘Wat ik daar fijn aan vind is, is dat het alleen van mij is. Alleen ik en een leeg vel, en dan kijken hoe ik een van mijn angsten nu weer ga verwerken.’ Teruglopende budgetten bij de tijdschriften dwongen hem uiteindelijk te stoppen.

Over geld gesproken, het mag voor zich spreken dat Groening zich inmiddels
allang niet meer hoeft te bekommeren over de huur. En ook niet over werk. Hij is bovendien zelf uitgegroeid tot een autoriteit, en nakomelingen als South Park, Family Guy, BoJack Horseman en Rick & Morty hebben de boel alleen nog maar verder op scherp gezet met enerzijds snoeiharde satire en anderzijds experimentele avonturen. Is er dan nu van Groening nog iets revolutionairs te verwachten?

Alle seinen staan voorlopig op groen. Het is ten eerste goed om te realiseren dat Groening tot nu toe bijna enkel televisiewerk voor het ultraconservatieve Fox (inderdaad, de favoriete zender van Donald Trump) heeft gedaan. Het fundament voor het kanaal is zelfs grotendeels gebaseerd op het succes van The Simpsons, dat qua waarden niet verder van de zender af kon staan. Ook Futurama, waarin via donker-komische toekomstbeelden regelmatig de pijlen werden gericht op commercie, grote bedrijven, religie, milieuproblematiek en politiek, kwam op diezelfde zender tot leven. Daarvoor heeft Groening stelselmatig de degens moeten kruisen met zijn eigen bazen. Rebellie kan hem, kortom, niet ontzegd worden. Ambitie ook niet. Met The Simpsons maakten Groening en consorten een absurdistische familieserie, met Futurama een futuristische kantoorkomedie, en nu leveren ze een feministisch fantasyspektakel af met Disenchantment.

Het verhaal draait om de vrijgevochten prinses Bean, het duiveltje Luci en de goedaardige elf Elfo. ‘Drie beschadigde mensen die in een magische wereld proberen te ontdekken wie ze zijn en waar ze naartoe willen,’ vertelde Groening onlangs tegen de pers op de Comic-Con, de grote stripbeurs van San Diego. ‘Reken ook maar op wat tragiek. We hebben de show eigenlijk opgezet als een drama en later pas de grappen toegevoegd.’

De eerste tien afleveringen van Disenchantment zijn sinds 17 augustus te bekijken bij Netflix. In 2019 volgt een tweede tiendelige serie.

Meer over Matt Groening