Netflixserie Russian Doll: waardige opvolger van Groundhog Day

Groundhog Day. Je hoeft de titel maar te laten vallen en iedereen weet waar het over gaat – en dat is dus niet de Amerikaanse feestdag. Nee, Groundhog Day staat voor het idee van de eindeloze dag: een levende déjà vu waarin we eerst weerman Phil Connors (Bill Murray) en daarna talloze andere film- en televisiepersonages in gevangen hebben zien raken. Een herhaling van zetten tot uiteindelijk die ene zet wordt gemaakt die de herhaling doorbreekt.

Er is geen allesomvattend onderzoek aan te pas gekomen, maar er is waarschijnlijk geen enkele recensie over de nieuwe Netflixserie Russian Doll verschenen, zonder minstens één verwijzing naar die film uit 1993. Dat is gezien de premisse niet gek: in Russian Doll maken we kennis met Nadia (Natasha Lyonne), een 36-jarige, mopperende gamedesigner die gedoemd is om steeds opnieuw te sterven en daarna wakker te worden tijdens haar verjaardagsfeest. Aan haar om te ontdekken waarom ze in deze time loop verstrikt is geraakt – en hoe ze er levend (of anders permanent dood) uit kan komen.

Groundhog Day heeft in de afgelopen 26 jaar de nodige film- en televisiemakers geïnspireerd, maar de inspiratie ging vaak meer om de vorm dan om de inhoud. Bijvoorbeeld het gebruik van een terugkerend deuntje ('I've got you, babe…') om een nieuwe reset aan te kondigen of een montage waarin de personages steeds belachelijker falen en fatalistischer worden. Het zijn geijkte stijl- en verhaalelementen geworden.

In de film draait het in eerste instantie om de humor van de situatie, maar uiteindelijk wordt duidelijk dat de strijd met de tijd vooral een interne strijd is. Het mysterie van Phils eindeloze dag kan hij niet met speurwerk oplossen, maar moet hij simpelweg ondergaan: om te ontsnappen moet Phil een beter mens worden.

In het geval van televisiedrama wordt deze conclusie vaak achterwege gelaten, ten faveure van een veel concretere oplossing. Zo moeten FBI-agenten Mulder en Scully in een aflevering van The X-Files zien te voorkomen dat een bankovervaller een bom laat ontploffen: met elke explosie reset het verhaal, tot uiteindelijk de juiste keuze wordt gemaakt. De tijdlus is hierin niets meer dan een narratief trucje.

Ook in series als Angel, Mutant X en Legends of Tomorrow moeten bommen ontmanteld worden, het is – vooral bij makers van fantasy- of scifi-series – een geliefd cliché. Hoewel we ook talloze voorbeelden zonder bommen aan kunnen halen, is het resultaat nagenoeg altijd hetzelfde: niet een intern, maar extern probleem wordt opgelost, de dag is gered en volgende week wacht een nieuw avontuur.

Het failliet van deze Groundhog-variatie is nog eens verder te illustreren aan de hand van twee series die niet lang na elkaar verschenen en beide een snelle dood stierven: Tru Calling (2003-2005) en Day Break (2006). In de eerste maken we kennis met Tru, een mortuariummedewerker die aan de hand van elk binnengekomen slachtoffer teruggegooid wordt in de tijd om diens moord te verijdelen. Lukt dat niet, dan krijgt Tru kans op kans om de zaken alsnog recht te zetten. Een levenloze herhaling van zetten; er kwam nog een tweede seizoen, maar dat werd na zes uitzendingen al stopgezet. De laatste aflevering werd niet eens uitgezonden.

Hetzelfde lot overkwam Day Break. In deze thrillerserie wordt detective Brett Hopper continu om 6.17 uur wakker op de slechtste dag van zijn leven: de dag waarop hij wordt beschuldigd van een moord die hij niet gepleegd heeft. Hopper krijgt andermaal 24 uur om zijn onschuld te bewijzen. In een aanpassing van het Groundhog-idee mag hij daarbij niet doodgaan – sterker nog, verwondingen die Hopper oploopt, behoudt hij als hij iedere keer weer wakker wordt. Daarmee werd de spanning verhoogd, maar het mocht niet baten: vanwege slechte kijkcijfers werden slechts zes afleveringen van Day Break uitgezonden. De overige zeven, die al gemaakt waren, werden online gedumpt.

Terug naar Russian Doll. Ook deze serie maakt natuurlijk gebruik van de geijkte stijlelementen. Zo wordt iedere reset van de tijdlus vergezeld door Harry Nillsons 'Gotta Get Up' en zien we Nadia meerdere malen doodgaan. Dat gebeurt eerst nog op vrij banale wijze (ze valt op minimaal drie verschillende manieren van de trap) en dat wordt, naarmate het verhaal vordert, steeds gruwelijker, van onderkoeling tot, jawel, een gasexplosie.

Het grote verschil met eerdergenoemde series is de afwezigheid van juist elk ander trucje. Hoewel Nadia de oorzaak van haar time loop in eerste instantie zoekt in haar verdwenen kat en het gebruik van psychedelische drugs, wordt al snel duidelijk dat er veel meer aan de hand is. Wil Nadia iets aan haar lot veranderen, dan moet ze iets aan haar leven veranderen. Inderdaad, precies zoals Phil dat moest doen in Groundhog Day.

Toch gaat Russian Doll verder dan de film – het voordeel van het erna komen. Visueel en narratief is de Netflixserie aanzienlijk inventiever, laat staan op het gebied van de hoofdpersoon. Waar Bill Murray nog de zelfingenomen man moest spelen die vooral de liefde van een goede vrouw kon gebruiken, mag Natasha Lyonne in navolging van steeds meer televisieheldinnen alle hokjes en archetypes negeren.

Nadia hoeft zich niet te bekommeren om een man, hoe oud ze is of hoe het met haar werk zit, ze hoeft alleen haar eigen trauma’s te lijf te gaan – en hoeft dat gelukkig niet alleen te doen. Zonder al te veel te verklappen gaat Russian Doll behalve persoonlijke groei namelijk ook over verbinding maken en over mensen die elkaar helpen erboven op te komen.  Russian Doll is daarmee de herhaling van zetten die de herhaling doorbreekt.

Het eerste seizoen van Russian Doll is sinds 1 februari beschikbaar op Netflix.