Netflixserie Dark: tijdreizen (en bingewatchen) voor gevorderden

'We zijn niet vrij in wat we doen, omdat we niet vrij zijn in wat we willen.' Weinig is duidelijk in Dark, maar als iets de serie definieert, is het de filosofische opvatting dat de lotsbestemming van de mens vaststaat. Vrije wil is een illusie.

De serie ging in 2017 in première als eerste Duitstalige Netflix Original. Een uiterst grimmige (en prijzige) sciencefictionserie, die meer dan eens werd vergeleken met Stranger Things. Begrijpelijk wel: de verwijzingen naar de jaren tachtig, Stephen King en Back to the Future zijn talrijk. Maar Dark was te eigengereid en ingewikkeld om zomaar onder dezelfde noemer te kunnen worden geschaard.

Plaats van handeling is het Duitse stadje Winden, waar het altijd lijkt te regenen. Belangrijkste protagonist van de serie is tiener Jonas, wiens vader aan het begin van de eerste aflevering zelfmoord pleegt. Als Jonas met vrienden het bos intrekt, op zoek naar drugs, vindt er een vreemd incident plaats, waarna een andere jongen uit de groep spoorloos verdwijnt. Dit is niet voor het eerst: 33 jaar eerder verdwenen er ook al twee kinderen uit Winden. Die zaak is nooit opgelost. Jonas voelt zich schuldig over de verdwijning en gaat op onderzoek uit, waarna hij stuit op dieperliggende mysteries die schuilgaan onder het stadje.

Tot zover de meer conventionele plotontwikkelingen, want vanaf dat punt vallen er óók dode vogels uit de lucht, bevinden we ons in een sinistere kerncentrale en dwalen we door grimmige gangenstelsels. En er zijn wormgaten, meerdere tijdlijnen én een sekteachtig gezelschap. Op een gegeven moment is er zelfs sprake van incest, en, oh ja, op de achtergrond loert ook nog de Apocalyps.

Om het nog wat gecompliceerder te maken, zijn er in de seizoenen van Dark zo’n vijf tijdlijnen: 1921, 1953/1954, 1986/1987, 2019/20 en 2052/2053. Onder de kerncentrale bevindt zich een soort gangenstelsel waarmee de bewoners van Winden in spannes van 33 jaar door de tijd kunnen reizen. Maar wie het verleden verandert, beïnvloedt direct het heden. Personages kunnen zo bijvoorbeeld verstrikt raken in de jaren vijftig en nooit meer terugkeren naar het hier en nu.

Geen onschuldig gebbetje dus, dat tijdreizen. Maar hebben de personages in Dark überhaupt een keuze? Of zijn ze niets meer dan ‘onfortuinlijke, maar noodzakelijke schaakzetten in een eeuwige oorlog tussen het goede en het kwade’, die zelf niets te zeggen hebben over hun lotsbestemming?

In dat opzicht deelt de serie ook kenmerken met David Lynch’ Twin Peaks: we hebben een klein stadje waarin alle bewoners direct geraakt worden door de dood of verdwijning van tieners, familiegeheimen worden blootgelegd, alternatieve tijdlijnen bestaan én een grotere dimensie waarin zich een voortdurende strijd tussen ‘goed en kwaad’ afspeelt.

Wat Dark onderscheidend - en bij vlagen ook een tikje afstandelijk - maakt, is de uiterst grimmige toon. Stranger Things heeft een romantische kneuterigheid met aanstekelijke hoofdpersonages terwijl Lynch met Twin Peaks een perfecte balans vond tussen het onverklaarbare enerzijds, en het warmbloedige jaren ‘50-karakter anderzijds. In Dark lukt dat wat minder, omdat de toon haast onafgebroken somber is. Het cliché wil dat de Duitsers niet bekend staan om hun gevoel voor humor, maar dat tijdreizen geen lolletje is, wordt wel erg duidelijk gemaakt in Dark. Niet dat dit de serie per se in de weg zit: het asgrauwe mysterie voert de boventoon, en met thema's als (zelf-)moord, incest en verdwijningen valt er natuurlijk ook bar weinig te gniffelen.

Maar daardoor lopen de seriemakers soms wel het risico om het (grotere) kijkerspubliek van zich te vervreemden. En het kan allemaal natuurlijk ook té ingewikkeld worden. Denk maar aan een serie als Westworld, die door alle ingenieuze plotstructuren steeds meer is uitgegroeid tot een vervelende Sudoku, die eigenlijk alleen nog opgelost kan worden door de makers. Maar gek genoeg zit daar in Dark juist de lol in: ook ondergetekende maakte zich er immers schuldig aan om tot diep in de nacht ‘uitlegvideo’s’ te bekijken, of artikelen te lezen met titels als ‘The Dark Timelines Explained, Because You Need Several Charts To Understand This Show’. Het is ook niet voor niets dat Netflix zelf op de proppen kwam met een online ‘uitleggids’.

Maar misschien moet je de plot van Dark niet eens altijd wíllen begrijpen. In de serie wordt immers meermaals benadrukt dat ‘het allemaal veel groter en ingewikkelder is dan wij mensen kunnen bevatten’. De tijd is in Dark een oneindige keten van oorzaak en gevolg, steeds weer leidend tot hetzelfde lot. In het derde (en laatste) seizoen komt er voor het gemak nog maar een extra dimensie bij.

Los van alle filosofische en Bijbelse invloeden staat Dark daarmee op zichzelf als mystieke, maar vooral hoogst intrigerende serie. In het eerste seizoen zijn de makers nog wat zoekende, omdat de serie een ‘hart’ mist: we hebben hier geen Agent Cooper om ons aan vast te klampen, zoals in Twin Peaks. Vanaf het (geweldige) tweede seizoen wordt dit beter, als blijkt dat de liefdesrelatie tussen Jonas en zijn tienervriendin Martha cruciaal is voor het verloop van het verhaal. Adam en Eva zijn niet ver weg, en met de naderende Apocalyps krijgt de serie een groter ‘einddoel’, en daarmee direct wat meer kleur op de wangen.

Neemt niet weg dat opletten elke seconde geboden is: dit is geen serie waarbij je ongestoord even door je Twitter-tijdlijn kunt scrollen. De kans is immers groot dat je verstrikt raakt in de knoop van de plot. Zoals meermaals wordt benadrukt in de serie: ‘De tijd speelt een wreed spel met ons’. De makers spelen op hun beurt een wreed spel met ons als kijkers. Maar het is smullen geblazen, zeker als alles op zijn plek begint te vallen in de laatste reeks (de slotaflevering is erg sterk, en zowaar bevredigend). Dat tijdreizen niet bepaald een feestje is, hebben de makers van Dark ons na drie seizoenen meer dan duidelijk gemaakt. Maar wat levert het een heerlijk donkere puzzel op.