'Showrunner' Frank Ketelaar (Klem) houdt de touwtjes graag stevig in handen

Het derde (en laatste) seizoen van Klem is amper anderhalve aflevering onderweg of alle hoofdpersonages zijn alweer hopeloos verstrikt geraakt in een web van problemen. Zoals een van hen verzucht: ‘Het is een wespennest in een beerput in een krokodillenvijver.’

Dit is onmiskenbaar het stempel van regisseur en scenarioschrijver Frank Ketelaar. Hij schreef films als In Oranje, Publieke werken, en Bloed, zweet en tranen, en miniseries als De prooi en Bij ons in de Jordaan. Maar de noemenswaardigste titels op zijn cv zijn zonder meer de mede door hem ontwikkelde dramaseries Vuurzee (2005-2009), Overspel (2013-2015) en Klem (2017-2020).

Je zou Ketelaar met een beetje fantasie inmiddels een showrunner naar Amerikaans model kunnen noemen: een hoofdschrijver annex regisseur die eindverantwoordelijk is voor de creatieve koers van een serie. Nog niet zo gebruikelijk in Nederland, waar regisseurs en scenaristen vaker los van elkaar werken en eindverantwoordelijkheid meestal door meerdere personen wordt gedragen.

Ketelaar nam de touwtjes in de loop van zijn loopbaan echter steeds steviger in handen. Tegen Trouw zei hij in 2017: ‘Waar de beste acteurs spelen wat er staat, komen de mindere goden bij me om zinnetjes te veranderen. Vroeger, toen ik wat minder ervaren was, vond ik dat prima. Daar kreeg ik altijd spijt van. Het klopt dan net niet, het wordt minder strak. Tegenwoordig wil ik toch echt graag dat de acteurs de door mij geschreven zinnen uitspreken. Om erboven op te kunnen zitten, regisseer ik mijn series daarom ook. Niet alle afleveringen, maar ik ben uiteindelijk wel de hoofdpiet.’

Bij de NPO weet men inmiddels dat je dramaseries tamelijk zorgeloos aan Ketelaar kunt uitbesteden. Zijn series – die hij vaak samen ontwikkelt met producent en BNNVara-mediadirecteur Robert Kievit – scoren hoge kijkcijfers, dingen mee in het prijzencircus en worden zo nu en dan zelfs aangekocht door een ander land (Overspel bijvoorbeeld, al werd na één seizoen wel een punt achter remake Betrayal gezet). 

Misschien blijft Ketelaar in zijn werk ook wel te dicht bij huis om een internationaal publiek te kunnen bekoren. Vaak draaien zijn series – meestal psychologische thrillerdrama’s – om gewone mensen die vast (inderdaad: klem) komen te zitten in ongewone situaties. Ketelaars devies luidt dat het thema van een televisiedrama altijd in één zin samengevat moet kunnen worden. In Vuurzee gaat het bijvoorbeeld over de verdwijning van een tienermeisje die een dorpsgemeenschap ontregelt, terwijl het drama in Overspel ontstaat doordat een vrouw van een officier van justitie het aanlegt met de advocaat van de tegenpartij. Geen surrealistische, vergezochte uitgangspunten en makkelijk te verkopen. Daarnaast weten kijkers min of meer wat voor soort serie ze kunnen verwachten.

Het succesvolle Klem begon drie jaar geleden eveneens met een heldere premisse. De oerdegelijke Hugo Warmond (Barry Atsma) is een hoge pief bij de Belastingdienst en lijkt een glansrijke carrière tegemoet te gaan. Totdat zijn dochter op de basisschool bevriend raakt met de dochter van een crimineel (Jacob Derwig) die net op vrije voeten is. Als Warmond deze Marius Milner vervolgens ook nog behoedt voor een kogelregen lijken hun levens onlosmakelijk met elkaar verbonden te raken.

Die band wordt dusdanig sterk dat Warmond uiteindelijk zélf vuile handen moet maken, wat ingrijpende gevolgen voor zijn carrière heeft. In het derde seizoen heeft Warmond de navelstreng met de Milnertjes echter definitief doorgeknipt. Hij runt een eigen belastingkantoortje en hoopt op eerherstel als een Fiod-agent (Meral Polat) hem een onconventioneel voorstel doet. Warmond moet infiltreren bij een dubieuze zakenman (Thom Hoffman) om diens frauduleuze boekhouding bloot te leggen. Appeltje-eitje voor Warmond, totdat zijn cliënt banden blijkt te hebben met een schimmig koeriersbedrijf. En laat de uitbater (Thomas Acda) van datzelfde bedrijf nu net weer een arbeidsconflict hebben met, u raadt het al, Marius Milner.

Ketelaars series zitten opvallend vaak zo ingenieus in elkaar: als een klokwerk vol radertjes dat altijd keurig het rondje voltooit. Het is fascinerend psychologisch drama, gecombineerd met slimme plotwendingen en gelaagde personages. Neem Overspel, misschien wel zijn beste serie tot nu toe: het uitgangspunt hoeft niet wereldschokkend te zijn, want het rijke script en de sterke personages tillen het geheel al snel boven de premisse uit.

Met de casting zit het sowieso altijd wel goed in de series van Ketelaar. In Klem is dit niet anders. Natuurlijk, het casten van gevestigde namen als Atsma, Derwig en Georgina Verbaan (als Milners vrouw Kitty) is geen hogere wiskunde, maar het werkt wel. Akelig goed zelfs: Atsma als ideale schoonzoon met bijbehorende bril, Derwig als joviale crimineel en Verbaan als tragikomisch gangsterliefje. Ketelaars werk zit boordevol grote namen die het geheel extra sjeu geven: Gijs Scholten van Aschat in Klem als cappuccino drinkende boef in wollen trui? Check. Kees Prins in Overspel als plaatjes draaiende Mokummaffioso? Legendarisch.

Wat ook helpt, is dat Ketelaar en consorten zich het less-is-more-principe uitstekend eigen hebben gemaakt. Overspel stopte op het hoogtepunt na drie ijzersterke reeksen, en Vuurzee had genoeg aan twee seizoenen om te kunnen beklijven. Als je dit vergelijkt met een serie als Penoza – dat na twee fenomenale seizoenen nog drie ietwat zwalkende reeksen en een film voortbracht – begrijp je dat Ketelaar vrijwel feilloos aanvoelt wanneer hij zijn vruchten voldoende heeft uitgeperst. De latere seizoenen van Penoza zijn aaneenschakelingen van doldwaze plotwendingen, maar Ketelaar houdt het stuur recht: bij zijn series heb je nooit het gevoel in een auto te zitten die de maximumsnelheid negeert en uit de bocht dreigt te vliegen. 

Ook voor Klem zit het er na dit seizoen op. De showrunner heeft inmiddels alweer een nieuw project op de rol staan: de vierdelige miniserie BuZa, over een minister van Buitenlandse Zaken met een alcoholverslaving. Zover is het nog niet, dus laten we er eerst maar eens goed voor gaan zitten en kijken hoe Ketelaar Warmond, Milner en de rest voor de allerlaatste keer klemzet.