Je leest dit artikel uit de VPRO Gids gratis op VPRO Cinema. Wil je meer lezen over oa documentaires, podcasts en boeken? Neem dan een digitaal abonnement.
In zes seizoenen groeide The Americans uit tot een van de beste series van het afgelopen decennium. Het bleek ook een van de droevigste: veel goeds heeft die Koude Oorlog namelijk niet opgeleverd.
©
VPRO Gids
abonneer
cadeautje
Het uitgangspunt van spionagedrama The Americans (2013-2018) is even eenvoudig als ingenieus: twee KGB-agenten worden in de jaren tachtig door de Sovjet-Unie naar de Verenigde Staten gestuurd om zich voor te doen als Amerikaans modelgezin. En inderdaad, ogenschijnlijk zijn Elizabeth en Philip Jennings (Keri Russell en Matthew Rhys) klassieke Amerikanen met een keurig aangeharkt tuintje in een buitenwijk van Washington. Ze hebben een reisbureau, twee kinderen en een voor de buitenwereld perfect huwelijk.
In werkelijkheid is dit alles een façade. In de meest uitbundige vermommingen – de fabelachtige pruiken verdienen een bijzondere vermelding – knappen Philip en Elizabeth allerlei vuile klusjes op voor het Russische vaderland. Een riskante dans met de duivel, zeker omdat het koord waarop ze hun evenwichtskunsten uitvoeren steeds slapper wordt en hun (Amerikaanse) tienerkinderen van niets weten.
Bijkomende complicatie is dat kersverse overbuurman Stan Beeman (Noah Emmerich) een FBI-agent is, die ook nog eens werkt op de afdeling contraspionage. De spionagetechnieken zien er ietwat houtje-touwtje uit – de digitalisering stond nog in de kinderschoenen –, maar er gebeurde meer dan door een gaatje in de krant loeren: in The Americans eist de Koude Oorlog meer slachtoffers dan je zou verwachten op basis van geschiedenisboekjes.
Het uitgangspunt leent zich prima voor een doorsnee kat-en-muisthriller, maar The Americans gaat een stap verder en ontpopt zich als een complex en genuanceerd spionagedrama dat en passant rolpatronen doorbreekt. De spijkerharde Elizabeth zou al haar ledematen geven voor volk en vaderland, terwijl de zachtmoedigere Philip juist moeite heeft met zijn loyaliteit. Nog lastiger wordt het als tienerdochter Paige (Holly Taylor) vragen begint te stellen over de handel en wandel van haar ouders.
©
Alamy Stock Photo / https://www.alamy.com
The Americans
The Americans is óók een serie over de pijn van leugens. Tegen welke prijs mag het ‘vaderland’ gered worden?
Huwelijksdrama
De loyaliteit mag er dan misschien met ijzeren Sovjetvuist ingeramd zijn, een garantie is dit niet altijd. Zo blijkt Philip maar niet aan het doden te wennen. Elke moord weegt zwaarder en kerft een diepere kras in zijn ziel. Iets wat alleen maar bevestigd wordt door de laatste woorden van een van de talloze (onschuldige) slachtoffers: ‘Wordt de wereld nu echt een betere plek door mijn dood?’
Ondanks het ontbreken van een slagveld is de Koude Oorlog een geliefd onderwerp in de populaire cultuur. Het conflict werd al op allerlei manieren benaderd: als hilarische farce (Dr. Strangelove), paranoiathriller (The Manchurian Candidate) en als somber drama (Tinker Tailor Soldier Spy). The Americans weet zich echter te onderscheiden door deze genreconventies met elkaar te combineren in een uiterst gelaagd karakterdrama. Daarbij ontwikkelen de makers zich tot meesters van de anticlimax. Een enkele keer slaan ze hierin door: verhaallijnen lossen soms in het niets op en niet elk belangrijk personage krijgt een ‘uitzwaaimoment’. Anderzijds schuilt hierin ook de kracht van The Americans, deze onvolmaaktheid benadrukt hoe onbevredigend en zinloos die Koude Oorlog was. Naarmate de serie vordert hebben steeds meer personages moeite zich te herinneren waarom ze dit eigenlijk doen – iets wat de kijker zich ook afvraagt.
In diepste wezen is The Americans echter een huwelijksdrama. Het huwelijk van Philip en Elizabeth mag dan een construct zijn, volgens hen is dit wel dé manier om de wereld te redden. Dat dit uitgangspunt zes seizoenen lang geloofwaardig blijft, is vooral te danken aan de hoofdrollen van Russell en Rhys. Hun huwelijk – en daarmee de serie – draait voortdurend om ingewikkelde tegenstellingen: Russische versus Amerikaanse loyaliteit, hoger doel versus ‘kleiner’ leed en gezin versus werk.
Die tegenstellingen keren ook terug in de bijrollen. Neem de Russische leidinggevende Claudia, van wie onduidelijk blijft waar haar loyaliteit precies ligt. Voor de buitenwereld is ze een Amerikaans enigma, achter gesloten deuren een Russische topstrateeg. Het helpt natuurlijk dat ze gespeeld wordt door Margo Martindale, die ook meesterlijk is in series als Justified en Sneaky Pete. Ze won twee Emmy’s voor haar rol in The Americans, waarvan eentje voor een optreden van amper vijf minuten.
Hoge prijs
Ook de andere bijrollen worden ijzersterk vertolkt. Zo zien we een subliem ingetogen Frank Langella als de vertrouwenspersoon van Philip en Elizabeth, en Costa Ronin als een moreel flexibele KGB-agent. De meest tragische figuur is zonder twijfel Martha Hanson (een hartverscheurend mooie rol van Alison Wright). Als de FBI-secretaresse verliefd wordt op een van Philips vele alter ego’s wordt ze ongewild een pion in een strijd die ze alleen van papier kent. Hoe langer hun relatie duurt, hoe dieper de wonden en hoe groter het verdriet.
Daarmee is The Americans óók een serie over de pijn van leugens. Tegen welke prijs mag het ‘vaderland’ gered worden? Een romance met een minderjarige tiener om de CIA binnen te komen? Onschuldige mensen willens en wetens meesleuren in een oorlog waar ze nooit om gevraagd hebben? Een gezin stichten op basis van een zorgvuldig geconstrueerde leugen? Het gebeurt hier allemaal, maar zelden verzandt dit in gemakzuchtige plotlijntjes. The Americans blinkt uit in grijstinten, achter elk schijnbaar onverstoorbare uiterlijk gaat een kwetsbaar persoon schuil. Zelfs het morele geweten van de serie, FBI-agent Beeman (prachtig vertolkt door Noah Emmerich) heeft duistere kanten.
Dit alles culmineert in mogelijk de meest onthutsende seriefinale ooit. De grote showdown waar The Americans naartoe werkt, blijkt een treurige implosie van vertrouwen. Philip en Elizabeth worden gedreven door een hoger doel dan lust, geld of reputatie, maar gaandeweg verliezen ze dit steeds meer uit het oog. Ze vechten een constante oorlog uit: tegen zichzelf, elkaar, het ‘vaderland’ én tegen het ‘thuisland’. Wat uiteindelijk rest, is – hoe ironisch – hun huwelijk.
De Koude Oorlog kende een duidelijke morele ‘winnaar’, maar in The Americans verliest iedereen. Beide kampen betalen een torenhoge prijs voor een grotendeels achter de schermen uitgevochten oorlog. En die pijn is met geen enkele vermomming te verdoezelen.