Slachtoffers van vergeten bloedbad krijgen een stem in Netflixserie Somos.

‘Alle tekenen wijzen er onmiskenbaar op dat er iets afschuwelijks gebeurd is in Allende, een slaperig grensstadje met zo’n 23.000 inwoners, op slechts veertig minuten rijden van Eagle Pass, Texas. In de drukste straten zijn complete huizenblokken verwoest. Ooit opzichtige villa’s zijn nu vervallen hulzen met enorme gaten in de muren, verkoolde plafonds, gebarsten marmeren aanrechtbladen en omgevallen zuilen. Verspreid door het puin liggen kapotte en bemodderde overblijfselen van weggevaagde levens: schoenen, uitnodigingen voor bruiloften, medicijnen, televisies, speelgoed.’

Met deze omschrijving begint journalist en Pulitzer Prize-winnaar Ginger Thompson in 2017 ‘How the US Triggered a Massacre in Mexico’, haar ProPublica-artikel dat de inspiratie was voor de nieuwe Netflixdramaserie Somos. In bijna tienduizend woorden vertelt Thompson het verhaal van het gruwelijke bloedbad dat in 2011 door een drugskartel werd aangericht in een Mexicaans stadje, vlak bij de Amerikaanse grens. De massamoord telde veel slachtoffers die niets met de drugsorganisatie te maken hadden en was een direct gevolg van een fout van de Amerikaanse Drug Enforcement Administration (DEA).

Begin 2011 ontving de DEA van een agent in Dallas telefoonnummers van de leiders van het Zetas-kartel – op dat moment een van ’s werelds machtigste drugsorganisaties, die zeer moeilijk te infiltreren was. Dankzij deze informatie zou de DEA de bewegingen van Miguel en Omar Treviño kunnen volgen, om de twee broers uiteindelijk te kunnen arresteren. Een grote vangst, want de meedogenloze Treviño’s stonden boven aan de lijst met meest gezochte personen van de DEA.

Ondanks felle protesten van de agent die de zaak leidde en waarschuwingen van diens informant over potentieel bloedvergieten, besloot de DEA de Mexicaanse federale politie in te lichten – ook al was bekend dat zij regelmatig informatie lekte naar de drugsrunners. Het was een inschattingsfout met grote gevolgen. Na een paar dagen bereikte het nieuws de Treviño’s, die op zoek gingen naar de leden die verdacht werden van verraad. Toen deze niet gevonden werden, volgde een willekeurige jacht. In een paar dagen tijd werden tientallen mensen – mogelijk honderden, onderzoek liet drie jaar op zich wachten – ontvoerd en vermoord in en rond het stadje Allende.

Thompson omschrijft het in The Washington Post als volgt: ‘Gewapende mannen van Zetas grepen een vijftienjarige footballspeler die bij vrienden was wier ouders een sportschool beheerden. Daar deed een van de verdachten aan krachttraining. Ze namen een 81-jarige vrouw en haar achterkleinzoon van zes maanden mee. Iemand anders verloor bijna twintig familieleden. Zwarte wolken hingen boven een ranch waar het kartel in een geïmproviseerd crematorium de lichamen van de vermoorde mensen verbrandde.’

Ondanks de directe betrokkenheid van de Amerikaanse overheid kreeg de gebeurtenis jarenlang weinig tot geen aandacht in de internationale media. Net als veel vergelijkbare drugs- en bendegerelateerde geweldsuitbarstingen in Mexico waarbij vaak gewone burgers omkomen. Somos. moet hier verandering in brengen, hoopt showrunner James Schamus.

‘Dit zijn de twee voornaamste doelstellingen van dit verhaal: de mensen zichtbaar maken die onze cultuur vaak actief uit onze belevingswereld en herinnering wist, én benadrukken dat we naast hen staan,’ aldus Schamus in een blogpost voor Netflix over zijn nieuwe serie. Het is de eerste televisieserie van Schamus, die eerder CEO was bij Focus Features en films als Brokeback Mountain en Crouching Tiger, Hidden Dragon produceerde. ‘Het Engels heeft twee woorden nodig voor somos: “wij zijn” of “wij bestaan”. In het Spaans volstaat één woord,’ schrijft hij over de titel van de serie. ‘Ik heb gevraagd of we er een punt achter konden zetten, zodat het leest als een verklaring en niet alleen maar als een titel.’ Met Somos. wijst hij ons erop dat de mensen die in Mexico getroffen worden door drugsgeweld niet anders zijn dan wij.

Terwijl Mexicaanse drugskartels momenteel een geliefd onderwerp zijn in de popcultuur, wil Somos. juist een andere kant laten zien: die van de willekeurige slachtoffers van het drugsgeweld. In dit geval de inwoners van Allende. Schamus: ‘In plaats van de narco of de agent met z’n geweer te filmen, richten wij de camera op onopvallende figuranten. Hoe leven zij? Wat denken ze? Wat gaat er nu met ze gebeuren? De mensen die normaal op de achtergrond staan, zijn in Somos. het middelpunt.’

Schamus, die drie van de zes afleveringen schreef, leunde voor zijn informatie sterk op Thompsons ProPublica-artikel, waarvoor zij ooggetuigen, overlevenden, familieleden en zelfs oud-kartelleden sprak. Wel zijn de personages in de serie fictief, om te voorkomen dat de echte betrokkenen en slachtoffers verkeerd neergezet zouden worden. ‘We hebben elementen uit de verhalen gebruikt en nieuwe personages gecreëerd,’ schrijft Schamus. ‘Op deze manier zal iedereen in Allende zichzelf en hun buren herkennen in de serie, maar met de fictie proberen we iets toe te voegen aan hun – en onze – gedeelde realiteit. En hopelijk wordt deze werkelijkheid zo ook meer onderdeel van het gesprek.’

Omdat Schamus zelf niet uit Mexico komt, deed hij een spoedcursus Spaans en stelde hij een team samen dat volledig uit Mexicanen bestond. Dat velen van hen vrouw zijn, is volgens de showrunner geen toeval, aangezien het voornamelijk vrouwen waren die ‘zonder vrees’ spraken in Ginger Thompsons reconstructie. ‘En het zijn ook vrouwen die nog altijd het voortouw nemen bij het herdenken van de gebeurtenissen waar Somos. op gebaseerd is.’

Uiteindelijk werden de gebroeders Treviño gearresteerd, Miguel in 2013 en Omar in 2015. Het dodental van het door hen georkestreerde bloedbad in Allende staat officieel op 28, maar volgens organisaties die zich inzetten voor de slachtoffers zijn het er vermoedelijk zo’n 300. De Amerikaanse DEA heeft nooit erkend schuld aan de massamoord te hebben.