Oplichtster in het blauw

‘Mijn moeder was helemaal lyrisch’, vertelt Jomanda-aanhanger Pippa Pinuppins in de vierdelige Discovery+-documentaire Jomanda: Lady of the light. ‘En ik ben wat kritischer.’ Maar Pinnupins leed aan een kwellende kwaal: haar knie, die door een skiongeluk verbrijzeld raakte, bleef gezwollen. Dus besloot ze om, samen met haar moeder en zus, alsnog naar de beruchte evenementenhal in het ‘Lourdes aan de Waal’ af te reizen. 

Tegenwoordig staat de Tielse hal volgestouwd met koopwaar voor de zwarte markt, maar in de jaren negentig was de loods aangekleed met ornamenten die de wereld van gene zijde moesten vertegenwoordigen: reusachtige gouden handen in gebedshouding boven de ingang, een verlichte wereldbol aan het plafond, kraampjes waar ingestraald water, inlegzooltjes en bedeltjes verkocht werden, een podium met uitzicht op ruim drieduizend plastic stoeltjes voor naar heling snakkende patiënten en bijbehorende familieleden. En dat allemaal in de huiskleuren van Jomanda: blauw en wit.

Dan daalt Jomanda de showtrap af, en zingt haar oorwurm: ‘We are all together now. To get the power of the light, and to feel the energy, to go inside.’ In haar blauwe jurk met bijpassende bandana oogt ze als een kruising tussen een verlichting brengende Heilige Maagd Maria en een showdanser uit de jaren tachtig. Pinuppins: ‘De begintonen van de muziek klonken en ik viel zo onderuit, mijn spieren verslapten. Met mijn zus samen. Huppakee, we waren vertrokken. Mijn moeder zat met ogen op steeltjes te kijken hoe wij de hele sessie door de zaal zijn gekropen.’

Pinuppins was niet de enige die tijdens een bezoek aan Jomanda in een soort trance raakte. Een moeder voelt plots de noodzaak om haar zwaar gehandicapte dochtertje aan haar enkels rond te zwaaien. De een begint te schudden en baant zich al kronkelend een weg over de vloer, de ander ‘bevriest’ in de stoel. Sommigen barsten in tranen uit of zijn uitverkoren: zij worden door Jomanda uitgenodigd om op een van de dertig ligbedden op het podium een ‘spirituele operatie’ te ondergaan. Ondertussen doet het medium op een nieuwslezerstoon verslag van de ‘goddelijke gebeurtenissen’ in de zaal. 

Toch werd De Nooij het afgelopen jaar door maar liefst drie productiemaatschappijen benaderd, om mee te werken aan een documentaire over Jomanda. Geen toeval, meent ze, want het is dit jaar precies twintig jaar geleden dat actrice Sylvia Millecam (1956-2001) overleed. Millecam was gediagnostiseerd met borstkanker en zocht haar heil uiteindelijk bij alternatieve genezers, waaronder Jomanda. Het medium zou Millecam onder meer hebben ontraden zich te laten opereren, omdat zij niet aan kanker zou lijden maar aan een bacteriële infectie. 

Het was de climax van een steeds feller aanzwellend debat over de praktijken van Jomanda in de media. Jack Spijkerman reikte de Vergulde Nachtspiegel – een prijs voor televisieblunder van het jaar – uit aan ‘de wandelende magnetron uit Tiel’. Ze ontving die voor een optreden in een vooraf opgenomen Yorin-programma, waarin ze kijkers stimuleerde een 0900-nummer te bellen voor een ‘live’ instralingssessie. Ze werd onder vuur genomen in het debatprogramma Het zwarte schaap, en weekblad Nieuwe Revu schreef over het financiële gewin en de mensen die zij naar eigen zeggen had gedupeerd. 

Na de dood van Millecam diende de Vereniging tegen de Kwakzalverij, samen met Stichting Skepsis, een 'Beklag tegen niet-vervolging' in. Het gerechtshof in Amsterdam sprak Jomanda echter in december 2010 vrij. Na cassatie concludeerde de Hoge Raad in 2013 definitief dat Jomanda de actrice geadviseerd had artsen te bezoeken, en daarmee heeft ze voldaan aan haar zorgplicht. De Nooij: ‘En dáár hoor je dus nooit iemand over. Ze is op de brandstapel beland, en uitgemaakt voor rotte vis. Wat doet dat met iemand?’

Na de rechtszaken verdween Jomanda vrijwillig in de anonimiteit. Tijdens de opnames van Jomanda: lady of the light gaf het medium te kennen dat zij niet wilde meewerken aan de documentaire. Ook De Nooij werd via via verzocht niet uit de school te klappen: ‘Krijg nou wat, dacht ik. Ik hoorde namelijk wie er allemaal wél aan mee zouden werken, en ik vermoedde: ik ben straks de enige die positieve dingen heeft. Ik ben tachtig jaar, straks is het te laat. Ik doe dit. Klaar.’ 

Jomanda: lady of the light volgt de opkomst en ondergang van het jarennegentigfenomeen, en kijkt weg als een polderversie van crimedocumentaire Wild, Wild country, over de controversiële goeroe Bhagwan. Net als in de spannende Netflix-serie wordt een slaperig plaatsje overspoeld door duizenden aanhangers, worden er onder leiding van een dubieuze geliefde leider miljoenen verdiend, en kent de hoofdpersoon anno 2021 nog steeds trouwe volgelingen.

Voormalige collega’s en fans komen aan het woord, maar ook kritische BN’ers zoals Mylene de la Haye, Jack Spijkerman, paparazzo Jan Uriot en Millecams ex-partner Haye van der Heyden. Rode draad vormt de reis die De Nooij maakt naar Vancouver Island in Canada. Daar vindt zij, met de hulp van een particulier rechercheur, Joke Damman uiteindelijk terug. Het ‘podiumbeest’ van toen blijkt een uiterst teruggetrokken bestaan te leiden in houten huisje in het bos. De Nooij: ‘Wat mij het meest intrigeert, is de shock van hoe zij nu leeft. En hoe ze daar eenzaam en verguisd zit te wezen, terwijl zij, wat mij betreft, niet als schim hoeft te leven. Dat doet mij wat.’

Terug naar Pinuppins. Tijdens een van haar vele bezoeken aan Tiel mocht zij plaatsnemen op een felbegeerd ligbed. Haar knie begon te slinken. ‘Het zijn zaken waar wetenschappers de schurft aan hebben, omdat ze niet te verklaren zijn,’ zegt De Nooij in het niet te missen Jomanda: lady of the light. En dat is misschien het enige dat nog ontbreekt aan de documentaireserie: iemand die daartoe tenminste een poging doet.