Achtbaan

Wie heeft er geen fijne jeugdherinneringen aan de kermis? Scheuren in botsauto’s, een rondje maken in een draaimolen; de avondlucht ruikt zoet in de wilde wereld van boksballen en grijpmachines, luchtbuksen en nephorloges. Kermis is een dampend en stampend spektakel van bonkende muziek en het 'turrrrrbooooo' van de spreekstalmeesters, een helverlicht toneel van ontluikende liefdes en vechtpartijen. Maar aan de warme hand van een volwassene voelt een kind zich veilig.

Ook jonge tiener Nikki en haar moeder Karin brengen een bezoekje aan de kermis, zien we in de documentaire NIKKI (2021) van regisseur Monique Nolte. De liefde tussen de twee spat van het scherm, ze knuffelen, en in de botsauto’s klinkt een schaterlach. Maar als ze plaatsnemen in de Breakdance – een attractie waarin bezoekers in karretjes razendsnel om elkaar heen worden gedraaid – gaat het plotseling mis. ‘Ik vind het eng, ik ben bang’, fluistert moeder Karin verward. Om het vervolgens uit te schreeuwen: ‘Stop, alsjeblieft, stop. Ik moet eruit, ik wil eruit! Alsjeblieft!’

Als het karretje eindelijk tot stilstand is gekomen, is het Níkki die haar trillende moeder in haar armen neemt.

Hoe is het om op te groeien in een gezin waarin een van de ouders psychisch kwetsbaar is? Of zelfs alle twee? Om inzicht te geven in die vraag, volgde Nolte Nikki ruim vijf jaar lang, terwijl ze van haar basisschool naar de middelbare school gaat. Ze is slim, gezellig en creatief, maar heeft een afwezige, verslaafde vader en een moeder die met een borderline persoonlijkheidsstoornis kampt. Nikki is niet alleen: volgens het Trimbos Instituut groeien in Nederland ruim 577.000 kinderen onder de 18 jaar op met een ouder met psychische problemen en/of een verslaving. Dat zijn gemiddeld vijf tot zes Nikki’s in iedere schoolklas. Desondanks horen we maar weinig over deze grote groep ‘KOPP/KOV’ kinderen (Kinderen van Ouders met Psychische Problemen [KOPP] en Kinderen van Ouders met Verslavingsproblemen [KOV]).

Het is niet de eerste keer dat Nolte een film maakt over een complexe ouder-kindrelatie. In de gelauwerde documentaire Het Beste voor Kees (2014) volgde ze de autistische veertiger Kees Momma. Alleen dankzij de hulp van zijn hoogbejaarde ouders kan hij omgaan met de angsten en obsessies die hem kwellen. Nolte: ‘Je hebt je ouders niet voor het uitkiezen, je zult het met hen moeten doen. Dat kan heel warm en veilig zijn, maar soms is die band ook heel schrijnend, bijvoorbeeld als je eigenlijk tegen je ouders beschermd zou moeten worden. Het is een unieke relatie: je kunt hem niet doorsnijden als hij niet goed is.’

Ondanks de statistieken – 65 % van de KOPP/KOV-kinderen krijgt als volwassene zelf ook met psychische problemen of verslavingen te maken – was Nolte niet bevreesd dat Nikki uiteindelijk ook gehavend zal raken. ‘Ik ben optimistisch ingesteld, en Nikki heeft heel veel kracht. Ze is een vechter. Toch realiseerde ik mij dat dit een wel heel ingewikkeld verhaal was om vast te leggen. Daarom heb ik eerst met een aantal zorgprofessionals gesproken over hoe ik kan voorkomen dat ik Nikki extra beschadig door haar ontwikkeling te filmen. Ik moest vooral niet op de stoel van hulpverlener gaan zitten, luidde het advies. Het beste dat ik kon doen is Nikki en haar moeder hun verhaal te laten vertellen.’

Maar dat bleek nog niet zo eenvoudig. Nikki klapte dicht als Nolte naar de problemen thuis vroeg. Uiteindelijk droeg haar leraar de oplossing aan: ingewikkelde gevoelens werden bespreekbaar als hij en Nikki samen over haar tekeningen praatten. Dan kwam er pijn en verdriet naar boven, én soms gloorde er hoop.

Om de verscheurdheid en het loyaliteitsconflict waarmee Nikki worstelt te illustreren, koos Nolte voor animatiescènes – Nikki koos zelf animator Thomas Rietbergen uit. De animaties laten op een indrukwekkende manier zien hoe zij wordt meegenomen in de achtbaan van het leven van haar ouders.

NIKKI is nadrukkelijk geen “issue-film”, zegt Nolte. ‘Het gaat niet alleen over KOPP/KOV, het is een universeel verhaal. Wanneer ben je een goede ouder? Hoe ontwikkel je je tot veerkrachtige volwassene? It takes a village to raise a child: hoe steunend is het als een buurvrouw, collega of leraar jou wél ziet?’ Na de première op het Nederlands Filmfestival in Utrecht deelden veel mensen in de zaal dan ook hun verhaal. ‘Ik hoop dat NIKKI meer mensen inspireert om over moeilijke onderwerpen te spreken. Karin en Nikki tonen ons dat ze heel sterk zijn, juist omdat ze zich zo kwetsbaar opstellen.’