John de Mol wil na de televisie nu ook de wereld van de radio veroveren. En met Erik De Zwart heeft hij de ideale persoon gestrikt om die ambitie te verwezenlijken. Na de aankoop van Noordzee FM vorig jaar heeft De Mol nu ook de hand weten te leggen op Radio 10 FM. Toen bekend werd dat De Zwart Radio 538 ging verlaten om de leiding van Noordzee FM op zich te nemen, steeg de omzet prompt met maar liefst 35 procent. Gordon en Robert Jensen, de twee nieuwe sterren die De Zwart binnenhaalde, zaten toen nog bij concurrenten 538 en Yorin FM. Als er iemand is die weet hoe je een commercieel radiostation uit de grond stampt is het Erik De Zwart wel. In 1992 stapte hij na een conflict op bij het publieke Veronica en begon samen met zijn maat Lex Harding Radio 538. Nu is 538 - na Sky Radio - het best beluisterde radiostation van Nederland. Na tien jaar meldde De Zwart dat zijn kindje groot geworden was en dat hij toe was aan een nieuwe uitdaging. Bij Noordzee FM mag hij het kunstje nog een keer gaan doen en hij kreeg van John de Mol ook de mogelijkheid om zich op de buitenlandse radiomarkt te begeven. ‘Ik kan niet te lang hetzelfde blijven doen, daar word ik lui van, vertelt De Zwart zijn Marlboro’s met een 538-aansteker opstekend. In zijn nieuwe kantoor staan de dozen nog onuitgepakt op de vloer.
De zeepiraten van weleer maken tegenwoordig de dienst uit bij de commerciële radiostations. De wereld van de mannetjes van de radio bestaat uit poen, formats en de eeuwig slepende vete over etherfrequenties. Het geld stroomt binnen, zolang je maar in de lucht blijft.
Talpa Capital, de investeringsmaatschappij van John de Mol, kocht het radiostation waar de mediatycoon op zijn zestiende als technicus begon, de toenmalige zeepiraat Radio Noordzee Internationaal. De Gooi- en Eemlander rekende aan de hand van cijfers op de website van voormalig eigenaar SBS Broadcasting uit dat hij voor Noordzee FM zo'n twintig miljoen euro moete hebben neergeteld. ‘Ik ken John al jaren, we hebben ooit samen bij de Tros gewerkt, zegt De Zwart. ‘Hij vindt radio leuk, al is het natuurlijk een televisieman pur sang. Maar hij heeft Noordzee FM en Radio 10 echt niet alleen voor de lol gekocht, een radiostation is heel lucratief.’ En Erik de Zwart kan het weten, hij verdiende meer dan 25 jaar een goed belegde boterham als diskjockey en ook de zakelijke kant van radio maken heeft voor hem geen geheimen. Bovendien was hij jarenlang regelmatig in Den Haag te vinden om te lobbyen voor zijn bedrijfstak. ‘Ik ben wel eens gevraagd om de politiek in te gaan,’ zegt hij. ‘Maar dat is niet mijn cup of tea, ik ben een ondernemer. Bovendien, ze zien me aankomen daar op het Binnenhof in mijn Mercedes SL 500!’ Met het geld van John De Mol probeert De Zwart nu ook etherfrequenties in andere Europese landen te bemachtigen, om zo een internationaal radio-imperium van de grond te krijgen.
In de oude directeurskamer bij Radio 538 in Hilversum zit Lex Harding. Het station deed een beroep op hem om de winkel open te houden tot er een nieuwe directeur is gevonden. De Zwart en Harding werkten vanaf het begin volgens het Amerikaanse begrip format radio, ‘De kracht van een commerciéle radiozender is een duidelijke formule,’ stelt Harding. ‘Je moet voor een herkenbaar format kiezen en daar niet van afwijken. Ten tweede moet je zorgen dat je gehoord kan worden, zowel via de kabel als in de ether. Bovendien heb je een goede verkooporganisatie nodig die je merk in de markt kan zetten. En je moet natuurlijk een goed product
en goede programma's hebben.’ Een sterke kant van 538 is de populariteit van de diskjockeys, met name Edwin Evers en Jeroen van Inkel. Het succes van een radioprogramma hangt sterk af van de persoonlijkheid van de diskjockey, De populaire ochtendpresentator Evers werd drie jaar geleden weggekocht bij 3FM. Bij de commerciéle concurrent ging hij 550.000 euro per jaar verdienen, een ongekend salaris in radioland. Zijn typetjes, waaronder Frank de Boer en prins Bernhard, zijn zeer populair. De platen worden van tevoren
uitgezocht door een music director en een computer houdt bij wanneer een actuele hit, wanneer een evergreen en wanneer een nieuwe plaat met hitpotentie gedraaid moet worden.
John de Mol - de financier
Lex Harding - de interim
Erik de Zwart - de ondernemer
Deze ingrediénten gebruikt Erik de Zwart ook om het marktaandeel van zijn nieuwe thuishaven op te schroeven. Noordzee FM was al van format veranderd voor dat De Zwart aangesteld werd. De levensliederen en Nederlandstalige krakers werden begin 1999 vervangen door moderne popmuziek als die van Bléf, Krezip en Re-Play. Door de opbloei van de nationale popmuziek onderscheidt Noordzee Fm zich qua muziek niet meer van de andere hitzenders, Toch denkt De Zwart dat hij een gat in de markt gevonden heeft, naar eigen zeggen zijn specialiteit.
De Zwart: ‘Onze format is ‘Hot ac’, dat staat voor Adult Contemporary. Wij draaien moderne pop. Sky dat kabbelt lekker, 3M is meer gericht op de gitaren en 538 draait meer dance. Wij gaan daar tussenin zitten. Verder zorgden De Zwarts goede contacten in het wereldje ervoor dat twee bekende persoonlijkheden bij hem kwamen werken. Gordon en Robert Jensen zijn op de radio als de luisteraars in de spitsuren in de auto zitten. ‘John de Mol had Gordon al in de zomer gevraagd. Hij stemde in omdat hij graag een eigen ochtendprogramma wilde. Bovendien kon hij hier flink gaan verdienen. Jensen was ook uit- gekeken bij Yorin en zocht een nieuwe uitdaging.
De twee sterren spelen een grote rol in de grootscheepse reclamecampagne die Noordzee FM begin februari lanceerde. ‘Het moeilijke van reclame maken voor een radiostation is dat je het moet visualiseren, vertelt De Zwart. ‘Bij Gordon en Jensen hadden we het geluk dat zij ook televisiepersoonlijkheden zijn. Men weet dus al hoe ze eruit zien’ Op de reclameposters en in de spotjes staan guitige krullenbol Gordon en ‘bad boy’ Jensen als matroos en piraat afgebeeld. Met de campagne probeert het station het sentiment van de tijd dat commerciéle zenders vanaf een schip uitzonden weer terug te halen.
Het is opvallend hoeveel van de hedendaagse grote spelers op de radiomarkt hun roots op een zendschip hebben liggen. De heren die vroeger samen op de schepen van Noordzee en Veronica in de radiostudio zaten, vormen nu de top van de Nederlandse media-industrie. Lex Harding en Erik de Zwart noemden hun station 538, naar de golflengte van het oude Veronica, Ook de oude radiopiraten Willem van Kooten, Rob Out en Leo van der Goot hebben eenmaal aan land fortuin gemaakt in de mediawereld. Erik de Zwart heeft wel een idee hoe dat komt. ‘Een diskjockey moet goed kunnen improviseren. Boven- dien bestaat het werk volledig uit communiceren. Van daaruit is het maar een kleine stap naar het zakelijke gedeelte.’
Alle bazen in het kleine radiowereldje kennen elkaar dus goed. ‘Voor een deel is het inderdaad een old boys network; aldus De Zwart. ‘Maar als ik een procentje luisteraars van Sky Radio kan afpikken zal ik dat niet nalaten. Je moet het persoonlijke scheiden van het zakelijke. Het zijn wel allemaal mannetjes hier, echte haantjes.'
‘Als ik een procentje luisteraars van Sky Radio kan afpikken zal ik dat niet nalaten. Je moet het persoonlijke scheiden van het zakelijke.’
Hun gezamenlijke piratenverleden is niet het enige dat de mannen van de commerciéle radiozenders bindt. Al jaren strijden ze samen voor het verkrijgen en het behouden van hun etherfrequenties. Sinds het begin van de jaren negentig zijn de etherfrequenties het onderwerp van eindeloos gesteggel tussen de politiek en de commerciéle belanghebbenden. Toen de overheid vanwege Europese wetgeving commerciéle zenders niet meer uit de lucht kon weren, verkreeg een aantal geluksvogels een tijdelijke licentie. Dat waren Radio 538, Noordzee FM, Sky Radio, Yorin FM en Radio 10 FM. De publieke zenders zijn de enige die altijd een rotsvaste plek in de ether hebben gehad. Je zou kunnen zeggen dat de huidige commerciéle stations ‘antikraak’ in de ether zitten. De overheid staat toe dat ze uitzenden, maar officieel hebben ze hun frequentie
nooit bemachtigd. Steeds ontvingen de gevestigde spelers weer een tijdelijke licentie, om technische redenen en omdat de politiek het niet eens kon worden over een goede manier om de beschikbare ruimte in de ether
te verdelen, Plannen voor een veiling stuitten op heftig verzet van de bestaande radiozenders. Ze zeiden dat ze hun eigen frequentie, die ze zelf groot en winstgevend gemaakt hadden, moesten gaan terugkopen.
Erik de Zwart probeerde de Kamerleden persoonlijk over te halen. ‘Lobbyen is een onderdeel van het werk geworden,’ vertelt hij. ‘Ik maakte afspraken met Kamerleden en probeerde dan mijn standpunt te verduidelijken.’ De gevestigde commerciéle zenders riepen luisteraars op tot protest. Nadat ze
gehoord hadden dat hun favoriete radiostation dreigde te verdwijnen, bestookten zij de Tweede Kamer met e-mails. Politici waren bang hun vingers te branden en bleven de zaak voor zich uit schuiven.
In 1997 werd de aanzet gegeven tot een plan dat tot herverdeling van de frequenties moest leiden. Als de ether anders ingedeeld wordt, kunnen er namelijk veel meer stations landelijk uitzenden, Na invoering van dit zogenaamde Zero Base plan, zullen de stations die dan een frequentie hebben eindelijk een vaste plek in de ether hebben. Rest nog de vraag welke stations dat dan moeten zijn. Degenen die al jaren in de lucht zijn, en uitzenden op de tijdelijke frequenties die ze min of meer met mazzel hebben weten te bemachtigen? Of moeten andere spelers die het nooit gelukt is in de ether te komen ook een kans krijgen? Gegadigden zijn er genoeg, met radio valt veel geld te verdienen, Het exploiteren van een zender kost tenminste zeven miljoen euro, Maar Sky Radio, dat non- stop muziek uitzendt en geen hoge diskjockeysalarissen hoeft te betalen, verdiende vorig jaar zestig miljoen euro aan reclame- inkomsten. Bestaande radiozenders zijn ervan overtuigd dat zij de frequentie, die ze zo lang in bruikleen hebben gehad en waar ze zoveel aan hebben verdiend, moeten behouden.
Tweede kamerlid Kees Vendrik (GroenLinks) houdt zich al jaren bezig met het enorme dossier ‘etherfrequenties’. Dat is al veel te lang, vindt hij zelf. ‘Ik hoop dat het gelazer eindelijk een keer ophoudt, nu er een nieuwe manier om de frequenties te verdelen is ontwikkeld.
Begin februari viel eindelijk de definitieve beslissing over de herverdeling van de frequenties. Nadat Zero Base wordt ingesteld zijn er negen landelijke frequentiekavels. Voor vijf daarvan heeft een onafhankelijke commissie een bestemming bedacht. Deze zogenaamde geclausuleerde pakketten moeten worden inge nomen door een nieuwszender, een zender waar vooral Nederlandstalige en Europees geproduceerde muziek gedraaid wordt, een klassieke- of jazzzender en twee stations waar hooguit in beperkte mate actuele hits mogen worden gedraaid. De vier overgebleven frequenties mogen vrij worden ingevuld door het bedrijf dat ze weet te bemachtigen.
Op 28 maart hebben alle geinteresseerden hun aanvraag ingediend bij het ministerie van oc&w. Daar wordt dan in de vorm van een ‘ver- gelijkende toets’ beoordeeld of de businessplannen aan de criteria voldoen. Vervolgens mogen de geinteresseerden op de kavels gaan bieden. Dit gaat volgens het sealed bid-principe: men doet één bod, zonder te weten hoeveel de concurrenten bieden, en daar mag dan niet meer aan getornd worden.
Dit plan, het resultaat van jarenlange conflicten in politiek en omroepland, wordt verguisd door de commerciéle omroepen. ‘Een monster van een verdeelmechanisme, vindt Lex Harding. "Met de eisen die de overheid aan de pakketten stelt willen ze van de commerciéle omroep een tweede publieke omroep maken. Bovendien kunnen we door het sealed bid principe zomaar achter het net vissen als we net één euro te weinig bieden. Of we komen in financiéle moeilijk- heden als we juist veel te veel bieden, Je bent je leven niet zeker.
Wat dat betreft is er niets nieuws onder de zon. ‘Ik weet niet anders,' verzucht Harding. ‘Ik werkte in 1967 net een week bij Veronica en toen kregen we te horen dat we misschien weg moesten. Sindsdien is het nooit anders geweest.' Ook Kees Vendrik is niet tevreden met het plan voor de verdeling. ‘Ik ben vanaf het begin voor een veilig geweest. Op deze manier zou het alsnog kunnen dat de grote jongens voor een habbekrats aan een frequentie komen. De ether is nog altijd van de overheid, hoewel de gebruikers wel eens anders beweren. En voor ons draait het in de eerste plaats om diversiteit op de radio. Ten tweede proberen we natuurlijk ook geld te verdienen. De leden van het old boys network azen allemaal op een etherfrequentie, Op borrelavondjes mopperen Lex Harding, Erik de Zwart en Leo van der Goot over de streken die de overheid uithaalt om de commercié le stations tegen te werken en de publieke omroep de hand boven het hoofd te houden. Maar er is één ding waar niemand zijn mond over open doet: de hoogte van het bod dat ze van plan zijn te doen.
Op 1 juni moet de Zero Base verdeling van start gaan. Het ministerie van Economische Zaken besloot onlangs dat de zenders daarna nog een jaar krijgen om de lucht in te gaan. In ieder geval is 31mei de laatste dag waarop de huidige commerciéle zenders in de ether kunnen uit- zenden.
Het zou kunnen dat een gevestigde zender, een groot bedrijf met een vaste schare luisteraars, zonder pardon uit de lucht geknikkerd wordt. Veel grote buitenlandse bedrijven zouden hun imperium graag uitbreiden met een Neder- lands radiostation. ‘Dit is geen beleid, het tart alle economische wetten,’ briest Erik de Zwart. ‘We stappen onmiddellijk naar de rechter als we geen frequentie krijgen, dreigt Harding. Parlementariér Kees Vendrik vreest dat hij zijn dikke dossier nog steeds niet kan sluiten. ‘Het is vrijwel zeker dat een aantal partijen die buiten de boot vallen naar de rechter stapt, En met het argument dat de vergelijkende toets subjectief is, hebben ze volgens mij een sterk punt.’
Het feit alle radiostations op de tocht staan weerhield John de Mol er niet van om fiks te investeren in zijn nieuwe zenders. ‘Ondernemers- risico, noemt Erik de Zwart dat. ‘Het zou me niets verbazen dat in de kleine lettertjes van dat contract staat: als we niet in de ether komen hebben we geen deal, zegt Lex Harding.