Oorlog in Oekraïne

‘Dit is geen sitcom of satire, maar de normaalste zaak van de wereld in Groot-Brittannië.’ Deze aflevering van de onderzoeksjournalistieke podcast The Slow Newscast draait om het absurde verhaal van Evgeny Lebedev, een Russische miljardairszoon die het uiteindelijk schopte tot lid van het Britse Hogerhuis. Lebedev is een zoon van een voormalig KGB-agent, die later een steenrijke bankier werd. Door zijn goedgevulde portemonnee wist de flamboyante oligarch schrikbarend eenvoudig door te dringen tot in de hoogste kringen van het Britse establishment. De podcast laat op knappe wijze zien hoe diep de Londense elite en de Russische oligarchie met elkaar vervlochten zijn. Een verbijsterend verhaal dat behoorlijk cynisch stemt, zeker met de harde woorden over strenge sancties richting oligarchen nog vers in het geheugen. House of Cards en Succession zijn er niets bij. 

Wat is het eindspel van Vladimir Poetin? Veel experts tasten in het duister, maar Rusland-expert Fiona Hill heeft wel een idee. In haar ogen ziet Poetin zichzelf als ‘Vladimir de Grote’, iemand die naar eigen zeggen thuishoort tussen historische figuren als Catharina en Peter de Grote. Hill werkte als buitenlandadviseur voor liefst drie Amerikaanse presidenten, en wordt alom geprezen om haar kennis over Rusland én Poetin. In deze voortreffelijke aflevering van The Daily spreekt ze met politiek analist Ezra Klein onder meer over de angst van Poetin voor westerse regime change, Poetins plek in de geschiedenis én de strategie van de Oekraïense president Zelensky. De boodschap die uiteindelijk vooral blijft hangen: ‘Vladimir de Grote’ kan én mag niet verliezen. Of het optimistisch stemt, is de vraag, maar zelden werd Poetins bovenkamer zó inzichtelijk gemaakt. 

Op ‘Nepnieuws’ over Oekraïne staat in Rusland voortaan vijftien jaar cel. De aan het Kremlin horige media scheppen geheel eigen feiten rond de invasie. Michel Krielaars en Kristina Petrasova (FreeRussia.nl) over pr-strateeg Vladislav Soerkov # Duitsland onder bondskanselier Scholz breekt met naoorlogs pacifisme: 100 miljard naar defensie. Historicus Hanco Jürgens over deze historische ommekeer # Een eindeloos legerkonvooi op weg naar Kiev, in afwachting van grootschalige belegering. Militair historicus Serge Blom over oorlogsvoering in stedelijk gebied # Poetin dreigt met kernwapens en neemt in Oekraïne kerncentrales in. Paul van Hooft (Centrum voor Strategische Studies) over onze angst voor een nucleaire eindtijd # Blijft Rusland gas en olie leveren aan Europa? Slavist en journalist Wendelmoet Boersema, auteur van Gronings goud, over onze zelfverkozen afhankelijkheid van Rusland.

Pieter van Wielen spreekt Michel Krielaars, historicus, schrijver, oud-correspondent in Moskou, en chef Boeken bij NRC Handelsblad. In dit breed uitwaaierende gesprek op de tweede dag van de oorlog in Oekraïne komt alles wat er toedoet aan bod. De Sovjetgeschiedenis wordt in vogelvlucht doorgenomen, het gaat over de KGB-achtergrond en drijfveren van Poetin, de kleine kliek van kleptocraten waarmee hij zich omringt en die in Rusland de dienst uitmaakt, het verschil in motivatie tussen Russische en Oekraïense soldaten, de chefs van de SFB en Veiligheidsraad die als enigen niet voor Poetin sidderen, het langdurige isolement waarin de voor corona beduchte president leeft, en op welke geselecteerde informatie hij vertrouwt. Krielaars vertelt ook eigen ervaringen en zijn fascinatie voor Rusland en de Russen.

Bijna hadden de pro-Russische separatisten in 2014 Marioepol ingenomen en had Poetin (toen al) zijn corridor naar de Krim en Odessa gehad. De voortdurende sluimeroorlog in oostelijk Oekraïne was de zoveelste rampspoed die de voormalige Sovjetrepubliek sinds het begin van de vorige eeuw heeft getroffen, zo blijkt uit Ze kwam uit Marioepol. Natascha Wodin (1945), dochter van in nazi-Duitsland als slaven tewerkgestelde ‘Ostarbeiter’, heeft haar Italiaans-Oekraïens-Russische familiegeschiedenis uitgeplozen en als een detective te boek gesteld, geholpen door digitale spoorzoeker Konstantin en de vondst van nagelaten herinneringen van een tante. Door toedoen van Hilter en Stalin zijn miljoenen Oekraïners omgekomen. In dit ontstellende en verpletterende relaas komt alle door communisme en nazisme aangerichte gruwelijke ellende voorbij, tot aan de zelfmoord van Wodins moeder.

Onder welke beklemmende zo niet gekmakende omstandigheden de uit Oekraïne afkomstige Isaak Babel en Vasili Grossman zich tijdens de Stalinterreur moeten handhaven lees je in Alles voor het moederland (Atlas Contact) van Michel Krielaars.

Het maakt hun verhalen, romans en brieven nog indrukwekkender. Beide Russisch-Joodse schrijvers, aanvankelijk gelovige socialisten en vooral populair vanwege hun eerlijke oorlogsverslaggeving, konden zich enige kritiek op het Sovjetsysteem veroorloven, maar kropen tijdens de Grote Terreur door het oog van de naald. Krielaars trekt op locatie hun beider levensloop na. Dat Grossman het overleefde is een wonder. Alleen al de ongelofelijke voorgeschiedenis van de postume publicatie in het Westen van zijn Nobelprijswaardige magnum opus Leven en lot maakt het boek de moeite waard.

Twee wereldoorlogen, twee revoluties, burgeroorlog, krankzinnige sociale experimenten en grootschalige terreur tegen burgers. Ofwel: vijftig miljoenen doden in veertig jaar. Rusland gaat gebukt onder een loden historische last, en dat blijft zo omdat het dit onzalige verleden liever verdringt dan onder ogen ziet. ‘De dag van vandaag heeft niet afgerekend met de dag van gisteren,’ zei Joeri Afanasjev van de inmiddels verboden organisatie Memorial.

Ja, slachtoffers worden inmiddels herdacht, de terreur wordt verworpen, maar de daders gaan vrijuit. Poetin rehabiliteerde Stalin als een effectief manager, maar heeft ook tsaar Nicolaas heiligverklaard. Met deze spagaat construeert Poetin weer een glorieus verleden. Ruslands worsteling met zijn onzalige 20ste eeuw wordt door Marc Jansen helder, beknopt en inzichtelijk beschreven in De toekomst die nooit kwam.

Oekraïne betekent letterlijk vertaald ‘grensland’, en grensgebied werd in het verleden vaak wordt betwist door grote mogendheden, in dit geval Polen, Rusland, het Habsburgse Rijk, nazi-Duitsland en de Sovjet-Unie. Zodoende werd Oekraïne pas in 1991 na het uiteenvallen van de USSR een zelfstandige republiek. Historicus Marc Jansen, die in Moskou heeft gewoond, de Sovjet-Unie heeft doorkruist en als OVSE-waarnemer aanwezig was bij verkiezingen, onder andere in Oekraïne, publiceerde in 2014 als eerste een geschiedenis van Oekraïne: Grensland. Jansen beschrijft de ontstaansgeschiedenis, de rol van de Tataren en Kozakken, de wording van de Oekraïense natie en de jongste geschiedenis. Wie oorsprong en lange toedracht van de huidige oorlog beter wil begrijpen, leze dit boek. De zesde druk verschijnt een dezer dagen.

Aleksandra, romandebuut van de Nederlands-Oekraïense Lisa Weeda, is een onzalige familiegeschiedenis die de hele vorige eeuw in het geteisterde ‘grensland’ Oekraïne beslaat en na de annexatie van de Krim tot op de dag van vandaag voortduurt in de door pro-Russische separatisten ontketende burgeroorlog. Weeda arriveert in 2014 in de 'volksrepubliek’ Loehansk, op zoek naar de geboorteplaats van haar oma Aleksandra, waarna een familieverhaal begint dat met epische dialogen naar het heden wordt gehaald: de hongerterreur onder Stalin, de deportatie van de Krim-Tataren naar Oezbekistan en die van oma naar nazi-Duitsland, waar ze werd tewerkgesteld in de oorlogsindustrie. Samen met overgrootvader Nikolaj en Aleksandra wordt gezocht naar oom Kolja die tijdens de huidige burgeroorlog is vermoord.