Staan en slaan

Met zijn zwarte druipsnor, harige torso, hagelwitte gebit en oversized zonnebril kon Nick Bollettieri in zijn hoogtijdagen makkelijk doorgaan voor een pornoster uit de jaren zeventig. Vandaag, bijna 87, is hij, om met schrijver Bob den Uyl te spreken, nog altijd weerzinwekkend gebronsd en bungelt zijn onafscheidelijke zonnebril aan een koordje om z’n nek. Regisseur Jason Kohn zette de beroemdste tenniscoach aller tijden op een klapstoel voor een in verval geraakt tennispark en ondervroeg hem veertien uur lang. Dat resulteerde in de documentaire Love Means Zero; een portret van een ondoorgrondelijk tennisfenomeen.

Als zijn eerste training om zes uur begint, staat Bollettieri om vijf uur op. Een kwartiertje rekken en strekken, honderd sit-ups, dertig push-ups en hij is klaar voor de dag. Want deze coach, die nog nooit een tenniswedstrijd van enige betekenis heeft gewonnen, staat nog steeds op de baan met zijn pupillen.

Duizenden heeft hij er de afgelopen veertig jaar getraind op zijn Nick Bollettieri Tennis Academy in Florida, die hij in 1978 oprichtte. Destijds was het een revolutionair concept: een tenniskostschool waar kinderen de godganse dag op de baan stonden. In de schaarse uren zonder racket in hun handen moesten ze afwassen, de badkamer dweilen en rackets bespannen. De grootste talenten kregen een beurs, de rest betaalde en bekostigde zo het onderhoud van de banen en het oude motel waarin de leerlingen waren gehuisvest. Een select gezelschap van supertalenten mocht bij Nick thuis komen. Zij werden door hem als zoons en dochters beschouwd. Zolang ze tenminste naar verwachting presteerden.

Want zoals elk fenomeen is ook Bollettieri niet onomstreden. Hij trainde kampioenen als Andre Agassi, Boris Becker, Jim Courier, Martina Hingis, Monica Seles, Maria Sharapova en Tommy Haas, maar mindere goden werden zonder genade buiten de poort gezet. Of door hun ouders weggehaald omdat ze het niet eens waren met de door Bollettieri gehanteerde methodes.

(tekst loopt door onder de foto)

Over die methodes ben je na het zien van Love Means Zero niet veel wijzer. Je ziet hem op de baan staan en wat aanwijzingen geven, maar zelfs een leek kan zien dat deze man geen groot tennisser is. Hij moet het hebben van andere kwaliteiten.

Bollettieri nam als jongeman dienst en werd parachutist. Toen hij in 1956 afzwaaide en rechten ging studeren, bekostigde hij zijn studie met het geven van tennisles. Daar bleek hij goed in, dus stopte hij met zijn studie om fulltime trainer te worden. Pas toen hij tegen de vijftig liep, stichtte hij de Nick Bollettieri Tennis Academy die wereldberoemd zou worden.

Inmiddels is de zaak overgenomen en heet hij officieel IMG Academy, maar niemand krijgt de kans om de stamvader te vergeten; de school staat aan de Bollettieri Boulevard en voor de ingang heet een in brons gegoten Bollettieri de bezoeker welkom. Als die bezoeker overweegt hier volgend jaar te komen trainen, betaalt hij tussen de 56.000 en 80.000 dollar schoolgeld. Ter vergelijking: een jaartje op de onlangs geopende Rafael Nadal Tennis Academy op Mallorca kost 55.000 euro.

Bollettieri is altijd handig geweest in het binnenhalen van tenniskinderen met vermogende ouders. Tennisjournalist Robèrt Misset kent de verhalen. Een nieuwe pupil mocht met Nick op de foto, hij zei dat je ‘great’ was, papa en mama betaalden en of hun talentje vervolgens slaagde was Nick verder worst.

Tenniscommentator en oud-prof Marcella Mesker kent Bollettieri uit het circuit en noemt hem ‘ontzettend charmant’. ‘Niet omdat hij er zo geweldig uitziet, maar vanwege zijn manier van doen. Hij zei altijd vriendelijk gedag en wist precies wie ik was. Als ik hem tegenkwam tijdens een toernooi zei hij gelijk: “Hey, you played a great match! Who do you play next?” Het is natuurlijk een babbelgrage man. Een ijdele man ook, met een groot ego. Die zonnebril, altijd lekker bruin gekleurd, hij had vele vrouwen. Zo iemand die overal vooraan zit.’

Misset noemt Bollettieri een ‘fascinerende goeroe’, maar wijst ook op de kritiek dat hij nogal wat eendimensionale spelers afleverde.

Bollettieri is geen technisch genie, beaamt Mesker. ‘Hij heeft het hardhitten ontdekt. Die Amerikaanse hardcourtstijl. Weinig finesse, maar staan en slaan. Zo hard als je kan. Verder is hij iemand met veel mensenkennis. Hij heeft lef en alle vertrouwen in zichzelf. Bovendien heeft hij de overtuigingskracht anderen over te halen geld in zijn zaak te steken. Als motivator en inspirator is hij ongeëvenaard.’

Eveneens ongeëvenaard is zijn grenzeloze narcisme. ‘Als je me vraagt de namen van mijn acht echtgenotes te noemen, zou ik dat niet kunnen, zegt hij met nauw verholen trots tegen regisseur Kohn. Die ex-vrouwen krijgen we in de film niet te zien. Veruit de meeste spreektijd gaat, behalve naar Bollettieri zelf, naar oud-spelers die onder hem trainden. De bekendste oud-pupil weigerde elke medewerking aan de film, maar is wel de belangrijkste figuur: Andre Agassi. De opstandige puber uit Las Vegas die als dertienjarig jochie door zijn vader bij Bollettieri werd afgeleverd en er tien jaar zou blijven.

Bollettieri investeerde al zijn tijd in de grillige Agassi, ten koste van noeste werker Jim Courier. De verlegen, roodharige Courier, even oud als Agassi, trainde ook bij Bollettieri maar had het zwaar. Agassi en zijn coole vriendjes lieten hem links liggen en Bollettieri koos onvoorwaardelijk voor Agassi. Toen zijn pupillen in de finale van Roland Garros in 1991 tegenover elkaar stonden, zat Bollettieri in de box van Agassi. Na een marathonpartij, onderbroken door een regenpauze, won underdog Courier. Omlijst door het verhaal van Courier blijven het aangrijpende beelden.

Boris Becker is een andere voormalige rivaal van Agassi die in de film aan het woord komt. Nadat Bollettieri met Agassi brak, meldde Becker zich in Florida om van de meester te leren hoe hij aartsrivaal Agassi kon verslaan. Met merkbaar genoegen vertelt hij hoe hij vanaf de baan de notoir jaloerse Agassi uit zijn evenwicht wist te brengen door met diens toenmalige echtgenote Brooke Shields te flirten.

Het zijn heerlijke verhalen, maar wat Bollettieri tot zo’n geweldige trainer maakt, blijft vaag. De man is niet in staat tot enige introspectie en blijft anderhalf uur lang de karikatuur die hij vermoedelijk ook is.

Stéphanie Herz is een van de weinige Nederlandse tennissers die iets over zijn trainerscapaciteiten zou kunnen zeggen. In 2002 sloten haar ouders hun kapperszaak in Eindhoven om met het gezin naar Florida te verhuizen. Bollettieri had zoveel vertrouwen in de toekomst van de twaalfjarige Stéphanie dat ze vijf jaar lang kosteloos bij hem mocht trainen. Zo lang zou ze het echter niet volhouden. In een interview met Koen Greeven in NRC Handelsblad, waarin ze terugblikte op haar tenniscarrière, vertelde ze hoe haar ouders besloten te breken met Bollettieri toen ze veertien was:

‘Hij is vaak terecht eigenwijs, maar mijn ouders waren niet van plan om zonder pardon alles van hem zomaar aan te nemen. Daarvoor blijven het ouders. Coaches kunnen niet zonder meer die rol overnemen. Dat botste dus. Vaak had het met trainingsschema’s, toernooiprogramma’s en de combinatie met school te maken. Als die irritaties wat hoger opliepen had dat weer invloed op mijn prestaties en dat was niet de bedoeling. Overigens gingen velen mijn vader en moeder vooraf; de relatie tussen Bollettieri en de ouders van Agassi, Seles, Koernikova en Sjarapova liep ook niet altijd even soepel. En dat is zacht uitgedrukt. Ook die hebben een eigen weg gekozen.’

Herz’ tennistoekomst werd in de knop gebroken toen ze op haar zestiende een auto-ongeluk kreeg waarbij haar rechterschouder ernstige schade opliep. Ze zou nooit meer kunnen spelen en heeft geen zin om terug te blikken op haar ervaringen met Bollettieri. Vader Ferdinand de Greef laat vanuit Amerika weten dat zijn dochter inmiddels honderd uur per week voor een bank in Manhattan werkt. Het gezin heeft een leven zonder tennis opgebouwd en kijkt zelfs geen wedstrijden meer. Love Means Zero hebben ze niet gezien. Over Bollettieri zegt De Greef: ‘Nick is een uniek karakter en een van de beste tenniskenners op aarde.’

Dat Bollettieri het nogal eens met ouders aan de stok had, is volgens Marcella Mesker logisch. ‘Ouders vormen het grootste struikelblok in de carrière van kinderen. Niet alleen in het tennis,  dat geldt voor alle sporten.’

Het is een van de redenen Andre Agassi en Steffi Graf ervoor kozen hun kinderen niet te laten tennissen. Hun zoon Jaden is een goeie honkballer. In een interview met de Sunday Herald Sun zei Agassi dat hij en Graf voor de rest van hun leven genoeg hadden van de sport, en dat het niet voor niets is dat er in het profcircuit zo weinig tweedegeneratie-tennissers rondlopen.

Toch is er een hoopgevende uitzondering: Richard Krajicek, die net als Graf en Agassi een moeizame verhouding had met zijn dwingende vader, heeft zoon Alec wel een racket in zijn handen gestopt. Met succes, want Alec Deckers, net achttien, staat inmiddels 430ste op de wereldranglijst. Hij traint inmiddels in Amerika. Bij de Nick Bollettieri Tennis Academy.