‘De Black Lives Matter-beweging heeft haar wortels in de kunst en cultuur. Veel mensen staan daar niet bij stil,’ vertelt presentator Nadia Moussaid. ‘Bovendien zie je de uitingen van Black Lives Matter weer terug in de kunst en cultuur. Daarom zetten wij vanavond in Black Lives Matter, een jaar later optredens centraal. Mensen die het afgelopen jaar een hoofdrol hebben gespeeld in de beweging laten ons een aantal inspirerende culturele acts zien.’ Moussaid presenteert het programma samen met Clarice Gargard. Ze ontvangen onder anderen Sylvana Simons.

De dood van George Floyd, die tijdens zijn arrestatie werd vermoord door een politieagent, heeft op politiek, maatschappelijk en cultureel gebied veel in gang gezet. ‘De Black Lives Matter-beweging bestaat al veel langer, maar vorig jaar kwam er in één klap een grote bewustzijnsgolf,’ constateert Clarice Gargard. ‘In de culturele wereld zijn er talloze voorbeelden te noemen: Amanda Gorman die sprak tijdens de inauguratie van Joe Biden, een grote tentoonstelling in het Rijksmuseum over slavernij, de film Buladó die de opening was van het Nederlands Film Festival.’

Voor Gargard zelf was het afgelopen jaar ook zeer bewogen. ‘Het was een kantelpunt, traumatisch en hoopvol. De rechtszaak over de bedreigingen die ik ontving was vreselijk. Tegelijkertijd voelde ik me meer dan ooit gezien en collectief gedragen. Er kwam meer ruimte voor andere perspectieven, en die ruimte moeten we nu ook pakken. Zelf ga ik bijvoorbeeld een documentaire maken over zwart verzet. Dat wilde ik al heel lang, nu is het moment gekomen om door te pakken. Ik hoop dat er een echte maatschappelijke verschuiving plaatsvindt. Nu lijkt de opleving van Black Lives Matter een trend te blijven voor een breder publiek.’

Moussaid zag het afgelopen jaar minder als een kantelpunt. ‘Ik ben al mijn hele leven met dit thema bezig. Ik had bijna een soort moeheid, dat ik dacht: Echt, worden mensen nu pas wakker? Ik maak me bovendien heel veel zorgen over de toekomst. Een omroep als Ongehoord Nederland mag straks ongehinderd propaganda gaan verspreiden. We zakken op de persvrijheidsindex. Egoïsme, haat en angst voor de ander nemen toe. Het lijkt wel alsof er een collectieve angst heerst om een grens te trekken. Terwijl dat precies is wat er moet gebeuren als het gaat om het verspreiden van haat en leugens. Dat we gezamenlijk zeggen: tot hier en niet verder.’

Het is onvoorstelbaar, vindt kunsthistoricus Jan Six (1978), hoeveel schitterende kunst er verborgen ligt in de depots van de Nederlandse musea. Hoe komt dat eigenlijk ? ‘Toen ik als kleine jongen het Rijksmuseum bezocht, dwaalde ik door stijlkamers die tot de nok toe gevuld waren met objecten en schilderijen uit een bepaalde periode. Tegenwoordig houden de musea juist van ruim ophangen, zodat het werk kan ademen. Dat is één van de redenen waarom er ontzettend veel kunst in de depots ligt, terwijl de collecties vaak alleen maar groeien.’ 

In Schatten uit de schaduw verkent Six de depots van zes Nederlandse musea, waaronder het Haarlemse Teylers Museum, het Rijksmuseum Twenthe in Enschede en het Stedelijk Museum Amsterdam. Na zijn succesvolle reeks Six over Rembrandt is dit de tweede keer dat Six een kunstprogramma maakt bij de Avrotros. ‘Het leuke van dit programma is voor mij dat ik vaak verrast word. Bij Six over Rembrandt had ik een meer sturende rol. Bij Schatten uit de schaduw volg ik de keuze van de conservatoren.’ 

Het publiek heeft meestal geen idee hoeveel kunst zich in de depots bevindt, zegt Six. ‘Daarom leek het ons leuk hier eens in te duiken. Het geeft me het gevoel dat ik als een detective op pad ben, op zoek naar verborgen schatten. Zo hebben we vandaag gedraaid in het Centraal Museum in Utrecht. De conservator heeft me twee prachtige doeken laten zien van de gebroeders Van Bronckhorst, twee Utrechtse schilders uit de vroege zeventiende eeuw. Die schilderijen zijn gewoon te groot om in de zaal te hangen, zo’n drie bij twee meter.’ 

En zo zijn er nog veel meer redenen waarom een kunstwerk in het depot kan liggen. ‘Tekeningen en pastels kunnen niet te lang in het licht hangen, bijvoorbeeld. Soms is een werk kapot. Soms heeft een museum heel veel voorbeelden van eenzelfde stijl, die niet allemaal op zaal hoeven te hangen. En soms wordt het werk gewoon achterhaald of oubollig gevonden, of is de inhoud racistisch of seksistisch.’ 

Six vindt het wel zonde dat zo’n groot deel van de Nederlandse collecties onzichtbaar is. ‘Het Russische Hermitage Museum heeft bijvoorbeeld allemaal dependances opgericht in andere landen. Dat zouden onze musea misschien ook kunnen doen, om te zorgen dat er meer te zien is van hun vaste collecties. Want de voornaamste reden is gewoon dat er te weinig plek is in de musea om alles te laten zien.’