Tot twee jaar terug had de creatief directeur van IDFA, Orwa Nyrabia, nog nooit van Hito Steyerl gehoord. Haar naam kwam als suggestie voorbij dankzij jongere IDFA-collega’s, bekent hij. ‘Ik voelde me instant oud’, lacht de 44-jarige Nyrabia – die daarop wel meteen in haar oeuvre dook.Wat hij daarvan leerde: ‘De nieuwe generatie filmmakers is multidisciplinair en overstijgt creatieve grenzen.’ Steyerl is vooral bekend als beeldend kunstenaar en werd in 2018 uitgeroepen tot invloedrijkste persoon in de internationale kunstwereld. Maar haar basis ligt bij film en documentaire. Ze volgde filmopleidingen in Duitsland en Japan en debuteerde in 1998 op IDFA met haar afstudeerfilm Die leere Mitte – dit jaar opnieuw te zien op het festival. De film werd destijds niet enthousiast ontvangen. ‘Het toont aan hoe conservatief de documentairewereld is en hoe verstikkend die kan zijn voor makers die buiten de lijntjes kleuren en nieuwe dingen uitproberen,’ stelt Nyrabia onomwonden.
Eregast op IDFA is gevierd filmmaakster en beeldend kunstenaar Hito Steyerl. ‘Eentje die bewezen heeft dat je kritisch kunt zijn op systemen waar je zelf aan deelneemt.’
Ze verbindt geschiedenis, politiek en economie met nieuwe media en plaatst alles postmodern naast elkaar
Desondanks zijn er bij Steyerl geen revanchistische gevoelens, de documentaire is bij haar alom aanwezig. Haar kunst, vaak essayistische video-installaties, is doortrokken vanuiteenlopende audiovisuele technieken waaronder documentaire. Ironisch stelt Nyrabia dat Steyerl in de kunstwereld meer wordt geapprecieerd om haar kennis van de documentaire dan dat de documentairewereld haar waardeert om haar kunstkennis.
Daar moet verandering in komen. ‘Wat kan ze aan ons teruggeven?’ wil Steyerl weten – wat hem betreft een ‘open invitatie’.
Buitensluiten
Thematisch gaat haar werk over de macht van technologie en kapitaal – niet zelden in relatie tot kunst. Ze verbindt geschiedenis, politiek en economie met nieuwe media en plaatst alles postmodern naast elkaar, met kritisch-cynisch
dan wel ironisch effect. Zo zien we in Die leere Mitte beelden uit 1930 met een voice-over die vertelt hoe mensen van kleur niet mochten werken in de entertainmentindustrie, versneden met jaren-negentigshots waarin bouwpersoneel tekeergaat over migrantenwerkers in hun sector. Beelden van de Berlijnse muur die wordt neergehaald cut to shots van dezelfde locatie, maar nu een afgesloten bouwplaats met megahekwerk eromheen. De vastgoedsector en grote bedrijven die nu huishouden in stadscentra sluiten mensen net zo hard buiten als de Muur dat vroeger deed. Dit alles begeleid door muziek van Felix Mendelssohn, die werd verguisd omdat hij Joods was.
Naast haar eigen werk heeft Steyerl voor IDFA een top 10 samengesteld, met als thema dissidente filmmakers. De filmselectie, met bijvoorbeeld Citizenfour over klokkenluider Edward Snowden, zegt veel over haar artistieke en politieke opvattingen. Volgens Nyrabia is Steyerl zelf een onbetwiste dissident. ‘Eentje die bewezen heeft dat je kritisch kunt zijn op systemen waar je zelf aan deelneemt.’