De kunst van het kermen

ls rock to jolt [  ] stagger to ash van Alexis Blake (Pittsburg, 1981) is geëindigd, lijkt het witte trappenhuis van het Stedelijk Museum leger dan leeg. De afwezigheid van de zeven performers die zojuist de ruimte hebben verlaten is bijna tastbaar. Alleen de regelmatige beat van de elektronische compositie van Ghaith Qoutainy klinkt nog na. Leegte, verlies en verdriet vormen de onderliggende laag van deze voorstelling over de klaagzang. Een vergeten kunst, maar een uitingsvorm die we in deze tijd van grote trauma’s – denk aan de pandemie en recenter de oorlog in de Oekraïne – meer dan ooit nodig hebben, aldus Blake. Met haar multidisciplinaire voorstelling biedt zij ruimte voor collectief rouwen – ‘een hedendaagse klaagzang waarin het lichaam zichzelf vrijelijk kan uitdrukken en het gehoord kan worden.’

De Amerikaanse Blake, die met haar performance in 2021 de Prix de Rome won, mixt in haar werk performance met beeldende kunst. Voor dit werk onderzocht ze onder meer fameuze werken van twee vrouwelijke choreografen uit de vroegere twintigste eeuw: Martha Grahams Lamentation en Mary Wigmans Heksentanz. De golvende bewegingen van de danseressen, hun voorover slaande romp en krampende middenrif lijken aan die solo’s te refereren.

De performance ontstond tijdens een van de lockdowns. Blake verdiepte zich in de klaagzang van vrouwen in het klassieke Griekenland. ‘Destijds gingen de vrouwen over geboorte en dood. Klaagzangen – het ongecensureerd en ongefilterd uiten van emoties – waren hun terrein. Omdat de vrouwen een machtige positie bekleedden in de maatschappij vormden ze een bedreiging voor de mannelijke politieke machthebbers.’

Die laatsten verboden de klaagzang, onder het mom van de verstorende invloed die de hoge, vrouwelijke toonhoogte zou hebben op de democratische orde – een fraai staaltje van patriarchale onderdrukking, van de vrouw en alles wat afwijkt van de witte, mannelijke norm. Tot op de dag van vandaag werkt het zo, stelt Blake. ‘Het is een tactisch instrument dat ook wordt gebruikt bij white supremacy en het classicisme.’

Niet toevallig werkt Blake met een cast van uitsluitend vrouwen en non-binaire personen. Met hun verdriet, en in het verlengde daarvan hun woede, protest en sensualiteit, laten zij de spierwitte muren van het trappenhuis in het Stedelijk Museum trillen. De vier danseressen stampen, zuchten en schreeuwen als woeste dieren, het gezang van de twee danseressen ontwikkelt zich van fraai galmende arabesken tot hartverscheurend gejank en gekerm of klanken die als een steeds luider luchtalarm chromatisch oplopen. 

‘De vibraties dringen je lichaam binnen en de geurmoleculen [geur is een belangrijk element in rock to jolt [  ] stagger to ash – FvdW] roepen herinneringen en emoties op. Als bezoeker kun je er niet aan ontkomen. Daardoor is het publiek net zo goed deel van de performance als de performers. Tenzij je een muur optrekt, kun je niet ontkomen aan je eigen emoties.’