‘High Arts in the Low Lands’ was het motto van het allereerste Holland Festival. Het doel: in de schrale naoorlogse jaren ‘met vereende krachten iets grootsch tot stand te brengen’. De eerste voorstelling, Debussy’s opera Pelléas et Melisande door de ‘Wagner-Vereeniging’, ging op 15 juni 1948 in première. Eigenlijk was het de bedoeling Wagners Tristan en Isolde op te voeren, maar Wagner bleek gevoelig te liggen, zo kort na de oorlog.
Met 'Reconstructie' brak in 1969 voorgoed een nieuw tijdperk aan. En wie herinnert zich niet het concert van Fairuz, ‘de Engel van Libanon’? Een overzicht van 75 jaar "High Arts in the Low Lands".
De allereerste voorstelling: Pelléas et Melisande
1948
‘Hier is een agressief ophitsend werkstuk te verwachten, dat bovendien weinig illusies laat ten aanzien van enig esthetisch genoegen.’
Maria Callas in het Concertgebouw
1959
Het eerste optreden van Maria Callas in Nederland! Het concert was een groot succes, de pers was laaiend enthousiast. Maar de diva bleek humeurig. Ze kreeg zo’n ruzie met Concertgebouworkest-directeur Piet Heuwekemeijer, dat ze zijn uitnodiging voor het na het galaconcert geplande souper introk.
De ultieme jaren-zestigopera: Reconstructie
1969
Andriessen, Schat, Mengelberg, Van Vlijmen, Claus en Mulisch koppelen in Reconstructie Don Giovanni’s verhaal aan de moord op Che Guevara. Holland Festival-bestuurslid Eduard Reeser stelde: ‘Hier is een agressief ophitsend werkstuk te verwachten, dat bovendien weinig illusies laat ten aanzien van enig esthetisch genoegen.’ De zalen zaten bomvol, met een opvallend jong publiek.
Opening Holland Festival door Van Kooten en De Bie
1975
Een mooi tijdsbeeld en een fijn weerzien met het Simplisties Verbond: Van Kooten en De Bie met klassiek orkest en mattenklopper in Het Concert-gebouw. Bij de opening pleitten zij voor Positief Simplistiese Kunst. Zo steken zij lichtjes de draak met de bekende discussie: is het Holland Festival voor de happy few of voor iedereen?
Pina Bausch – Auf dem Gebirge hat mann ein Geschrei gehört
1986
Van Pina Bausch was men wat gewend. Maar Auf dem Gebirge hat mann ein Geschrei gehört sloeg alles. Drie trailers met Scandinavische naaldbomen werden de Stadsschouwburg Amsterdam in gesleept. Ook verrees er een catwalk vol aarde. Het publiek was perplex, niet in de laatste plaats omdat één danseres gedurende de pauze, dertig minuten lang, roerloos op de catwalk bleef staan.
Het Helikopter-Streichquartett
1995
Een droom van de Duitse componist Stockhausen werd waar: vier strijkers in elk hun eigen helikopter stegen op vanaf het Westergasfabriekterrein in Amsterdam. Het Helikopter-Streichquartett leidde tot verontruste reacties van buurtbewoners, maar pers en publiek vonden het prachtig. In 2019 volgde een reprise tijdens aus Licht, het grootste Holland Festival-project aller tijden, geënsceneerd door Pierre Audi, met honderden medewerkers en vier helikopters.
Christoph Marthaler – Die schöne Müllerin
2003
Ivo van Hove, artistiek directeur tussen 1998 en 2004, wist met popmuziek, paardenshows en gratis programma het evenement iets minder elitair te maken. Er was ook kritiek: te weinig klassieke en moderne muziek. Schuberts Die schöne Müllerin kreeg van de Zwitser Christoph Marthaler een absurdistische, virtuoze make-over. Verstokte Holland Festivalfans hebben het er nog altijd over.
Fairuz in Carré
2011
Eindelijk wist de organisatie haar te strikken: Fairuz, ‘de Engel van Libanon’, de populairste zangeres van het Midden-Oosten. Het concert in Carré was binnen een uur uitverkocht. Lieven Bertels, artistiek coördinator van het festival, zei in Vrij Nederland: ‘Een reünie van de Beatles zou misschien nog mooier zijn, maar dat kan niet meer. Fairuz is de heilige graal (…).’
Keiichiro Shibuya – The End
2015
In de reeks debuten, primeurs en andere opmerkelijke highlights in de festivalgeschiedenis: ’s werelds eerste digitale opera. In The End van geluidskunstenaar Keiichiro Shibuya filosofeert een meisje met manga-ogen en wipneusje over de eindigheid van haar bestaan. Hatsune Miku heet ze – een Japanse virtuele popster en een product van Crypton Future Media. De Volkskrant zag ‘een verbluffende voorstelling’, maar miste bezieling. ‘Ineens is zij er, ze tobt over de dood, en dan is ze weer weg.’
Julian Rosenfeldt – Manifesto, 13 x Cate Blanchett
2017
Cate Blanchett is in Manifesto van Julian Rosefeldt – dertien korte films – te zien als onder meer beurshandelaar, zwerver, nieuwslezer, Russische choreograaf. Onderwijl declameert ze teksten uit kunstmanifesten van futuristen, situationisten, Fluxus en Dada. Rosefeldts nieuwe filminstallatie Euphoria zou in het jubileumfestival van 2022 een centrale rol krijgen. Ten gevolge van de oorlog in Oekraïne moest Rosefeldt, die met een Oekraïense filmploeg in Kiev werkt, de laatste filmopnames staken. Het Holland Festival hoopt Euphoria alsnog in 2023 te kunnen tonen.
William Kentridge – The Head and the Load
2019
De openingsvoorstelling The Head and the Load van de Zuid-Afrikaanse beeldend kunstenaar en regisseur William Kentridge was in vele opzichten onvergetelijk. Visueel spektakel kun je aan hem overlaten. Net zo indrukwekkend was het relatief onbekende verhaal over het lot van twee miljoen Afrikanen die tijdens de Eerste Wereldoorlog onder dwang oorlogsmaterieel over het Afrikaanse continent versleepten. Het Holland Festival werkt sinds 2019 met associate artists; Kentridge en de Congolese choreograaf en storyteller Faustin Linyekula beten het spits af.
Shiro Takatani en Ryuichi Sakamoto – TIME
2021
Een bassin met een laag water en een enorm beeldscherm: even simpel als doeltreffend was het toneelbeeld in de Gashouder. Met verstild muziektheater gaven de Japanse theatermaker Shiro Takatani en componist Ryuichi Sakamoto een poëtische vooruitblik op de eeuwigheid. Sakamoto was in 2021 associate artist, evenals de Frans-Oostenrijkse theatermaker Gisèle Vienne. De Amerikaanse choreograaf Bill T. Jones viel die eer te beurt in 2020. Die editie gaat – onder de noemer ‘2.0-2.0’ – de boeken in als de eerste geheel digitale aflevering van het Holland Festival, ten gevolge van de coronapandemie.