Wie is hier de alien

Wie zich bij het kantoor van Polymorf een soort van elektronisch laboratorium voorstelt, komt niet bedrogen uit. Het ‘ervaringsontwerpcollectief’, dat experimenteert met een mix van design, kunst, theater, techniek en wetenschap, zetelt in een bedrijfspand aan de rand van Breda. De unieke rekwisieten die het stel gebruikt, zijn van eigen makelij. ‘We moeten wel, want je kunt ze nergens kopen,’ zegt Marcel van Brakel (52), oprichter van Polymorf (‘veelvormig’).
Zo worden soft robotica-sensoren in een speciale siliconewerkplaats in mallen gegoten en vervolgens in 3D-printers vermenigvuldigd. Ze belanden in bakken met opschriften als ‘wang’, ‘hart’ en ‘rug’: de plekken op het lichaam waar de sensoren tijdens de virtualreality-ervaring Symbiosis worden aangebracht.

Een deel van de Bredase werkvloer is ingericht voor een proefopstelling van Symbiosis, een installatie rond een klein parcours, bestaande uit een wirwar van draden en slangen, computers, geurcontainertjes en luchtcompressors. Op de grond staan poefjes. ‘Wie geluk heeft kan ze op de tast vinden,’ lacht Van Brakel. Want de deelnemer is natuurlijk ‘geblinddoekt’, met een vr-bril.

Dit parcours verhuist straks – inclusief alle technische snufjes – naar Theater Frascati. Daar kun je bijvoorbeeld ondervinden hoe het is om als een waterwezen over de diepzeebodem te struinen. Dankzij de VR-bril, die je zogenaamd 200 jaar vooruit in de tijd katapulteert, naar een postmenselijke biotoop vol gemixte levensvormen: menselijke, dierlijke en technologische hybriden.

Maar er is meer. De deelnemer krijgt een leren kostuum aan, dat volgepakt zit met sensoren, waarmee tijdens de ‘wandeling’ zintuigelijke sensaties worden gecreëerd. Er worden geuren verspreid, en een stof die de aanmaak van het ‘liefdeshormoon’ oxytocine moet stimuleren. Ondertussen word je ook nog ‘gevoerd’ met veganistische snacks van sterrenrestaurant De Karpendonkse Hoeve in Eindhoven.

De vr-beleving duurt ongeveer een kwartier, per keer kunnen er zes mensen naar binnen. De bezoeker kan voor aanvang kiezen uit vijf virtuele scenario’s. Zoals het diepzeescenario, dat op het Holland Festival in première gaat. Met drie mensen tegelijk kun je ervaren hoe het is om één wezen te vormen. Andere scenario’s zijn vanuit het perspectief van een pad (inclusief pulserende sensoren op je wangen) of een slijmzwam. ‘De slijmzwam is een enigma in de biologie,’ weet Van Brakel. ‘Het zijn amoebeachtige beestjes die zich kunnen splitten. Ze hebben geen brein, maar kunnen toch aan informatieoverdracht doen.’ Van Brakel kwam de beestjes op het spoor door dieper te duiken in de wereld ‘zoals die er eígenlijk uitziet’, op microbiologisch niveau. ‘Als je dat ziet, denk je: de aliens zijn al geland. Het is een wereld vol eigen drama’s, waar we meestal geen weet van hebben.’

Wie in Symbiosis stapt, geeft de controle uit handen, letterlijk, want je handen kun je niet gebruiken. Voor sommigen is dat confronterend, merkt Van Brakel. ‘We zijn zo gewend dat alles maakbaar en controleerbaar is. Maar ik vind dat juist spannend.’

De harde kern van Polymorf bestaat naast Van Brakel, die zijn sporen verdiende in de film- en theaterwereld, uit Peter Boonstra en Mark Meeuwenoord (ook muzikant in Scram C Baby). Het collectief houdt het publiek graag een kritische spiegel voor. Ten grondslag aan Symbiosis liggen zorgen over de klimaatverandering. Van Brakel: ‘Het gaat altijd over de mens, alles moet wijken voor ons eigen belang. We hebben een rare, arrogante houding ten opzichte van andere levende wezens, het is tijd om nederiger te worden en betere vrienden. Daar willen we zaadjes voor planten.’

Symbiosis is deels gebaseerd op The Camille Stories: Children of Compost, het sciencefictionverhaal van de Amerikaanse bioloog, feminist en filosoof Donna Haraway uit 2016. Hierin proberen mensen, in een poging de aarde te helen, andersoortige relaties op te bouwen met levende wezens. Ze proberen bijvoorbeeld met bedreigde soorten nageslacht te maken. Ook in Symbiosis wordt nieuw leven gecreëerd, bijvoorbeeld met gentherapie. ‘Dat kan nu gelukkig nog niet, maar ik ben een kunstenaar, geen wetenschapper, we mogen er lekker op los speculeren, haha.’

Op een computer in het Polymorflab is designstudent Auke de laatste digitale dieren (noem het avatars) aan het moduleren voor Symbiosis, zoals een octopus en zeepaardje. ‘Erg vet dat iemand mijn creaties straks voorbij ziet zwemmen,’ zegt hij. In de studio wordt ook al gewerkt aan een spin-off van Symbiosis. De app Future Botanica is een soort game waarin je stukjes natuur kunt plaatsen in een virtueel gemanipuleerde wereld, die je – net als bij Pokémon GO – ook buiten, in de echte natuur, kunt opzoeken. Van Brakel: ‘Hoe wil jíj dat het toekomstige ecologische systeem eruitziet? Met een druk op de knop kun je een paar jaar verder springen en kijken of je plant of dier het heeft overleefd.’