De nieuwe film van documentairemaker Steve James (Hoop Dreams, Stevie, America to Me) heet A Compassionate Spy en vertelt het ongelooflijke verhaal van de Amerikaanse fysicus Ted Hall, die in 1944 op zijn achttiende van Harvard geplukt wordt om mee te werken aan het Manhattan Project. In Los Alamos zal de briljante student – samen met onder anderen Robert Oppenheimer – de atoombommen maken die een jaar later Hiroshima en Nagasaki in de as zullen leggen. En, zo blijkt jaren later, wonderkind Ted zal alle kennis die hij daar opdoet in het diepste geheim doorspelen aan de Sovjet-Unie. In de documentaire beleven we dit alles door de ogen van zijn vrouw, Joan, die als enige van Teds geheim wist.
In 1944 speelt de Amerikaanse spion Ted Hall atoomgeheimen door aan de Sovjet-Unie. In 'A Compassionate Spy' zien we waarom. Steve James: "Wat hij deed was idealistisch."
‘Was Ted Hall naïef? Zeker. Maar hij was ook moedig.’
De Russen zijn eerder dit jaar de Oekraïne binnengevallen. Hoe zal dat het kijken naar deze film beïnvloeden?
James: ‘Natuurlijk zullen er mensen zijn die nu naar Rusland kijken en zich afvragen waarom iemand als Ted ze ooit heeft willen helpen. Logisch, maar ik hoop ook dat de film voldoende context biedt om te begrijpen dat de Sovjet-Unie, toen dit allemaal plaatsvond, onze bondgenoot was. In 1944, de Tweede Wereldoorlog is dan nog in volle gang, deed Amerika erg zijn best om de Sovjet-Unie te verkopen als onze grote vriend. Maar Ted begreep toen al dat die liefde vooral opportunistisch was. Ted zag dat Amerika mijlenver voorlag op de Sovjet-Unie als het ging om de productie van kernwapens en was bang dat Amerika na de oorlog – als de Sovjet-Unie nog steeds zover achterlag – die atoombommen zou inzetten als onderdeel van haar machtspolitiek. Terecht, weten we nu, want president Truman heeft laten uitrekenen hoeveel bommen op de Sovjet-Unie er nodig waren om ervoor te zorgen dat ze daar niet meer in staat waren om terug te slaan. Dat doe je natuurlijk alleen als er een kans is, al is die nog zo klein, dat je het ook daadwerkelijk gaat doen.’
Was Ted dus een held?
‘Ik denk dat Ted een heroïsche daad heeft verricht. Was hij naïef? Zeker. Maar wat hij deed was ook moedig, idealistisch en gebaseerd op wat hij om zich heen zag gebeuren. Veel van de wetenschappers in Los Alamos werkten alleen aan de bommen omdat ze de Duitsers voor wilden zijn, die op dat moment ook aan een atoombom werkten. Maar de meesten daar hadden grote twijfels over waar ze mee bezig waren en wat de betekenis van deze massavernietigingswapens in de toekomst zou kunnen zijn. Ted was zeker niet de enige die gevaren zag. Het verschil was dat Ted ernaar handelde – als enige.’
Voor vertoningsdata en -tijden, zie idfa.nl