Male gaze door de mangel

De camera glijdt over het naakte lichaam van een aantrekkelijke, passieve vrouw: een scène die we al zo vaak hebben gezien dat het ons niet meer opvalt. Dit shot is onderdeel geworden van de algemene filmtaal en we vragen ons niet meer af wat een filmmaker hiermee zegt. Maar ga je erop letten, dan zie je dat mannen nooit zo in beeld verschijnen. Is een man al eens een keer naakt te zien, dan wordt hij niet op deze manier geobjectiveerd: zijn lichaam komt in z’n geheel in beeld, nooit in losse onderdelen. En hij is niet passief, maar in actie.

Met treffende voorbeelden ontleedde regisseur Nina Menkes in haar lezing ‘Sex and Power: The Visual Language of Oppression’ wat er in de filmindustrie misgaat bij het in beeld brengen en aan bod laten komen van vrouwen. De lezing heeft ze nu via interviews met vrouwelijke regisseurs, acteurs en wetenschappers uitgebreid tot Brainwashed: Sex-Camera-Power. De documentaire draaide al met succes op het festival Sundance. Na deze film kijk je nooit meer op dezelfde manier naar film, klinkt het alom.

Menkes geeft dan ook een buitengewoon scherpe analyse van de standaard-seksistische blik van Hollywood. Ze legt daarbij overtuigend de link tussen wat er voor en achter de schermen gebeurt en komt met schokkende cijfers: op Amerikaanse filmacademies is al lange tijd de helft van de studenten vrouw, maar van de Amerikaanse films die gemaakt worden heeft minder dan tien procent een vrouwelijke regisseur. De deuren slaan in het gezicht van vrouwelijke filmmakers dicht – en dat kun je onmogelijk los zien van hoe vrouwelijke personages in beeld worden gebracht. Want waarom zou je als filmbons naar een vrouw luisteren, als je gewend bent alleen maar naar haar te kijken?

Brainwashed: Sex-Camera-Power is verplichte kost voor elke filmliefhebber, óók als je de bechdeltest maar onzin vindt. Menkes’ betoog is stevig, maar ook genuanceerd. Want nee: er is niks mis met vrouwen vanuit de (hetero)mannelijke blik in beeld brengen, zolang er in Hollywood ook genoeg ruimte is voor het perspectief van vrouwen en queers. En dat perspectief zien we nog altijd nauwelijks. Met alle gevolgen van dien – niet alleen voor de filmindustrie, maar ook voor hoe vrouwen zichzelf en elkaar zien; de geïnternaliseerde male gaze valt moeilijk af te schudden.

Tot slot een waarschuwing: bij het kijken van Brainwashed raak je geheid teleurgesteld in je favoriete films, want er worden heel wat klassiekers door de mangel gehaald. Van Carrie tot (het nota bene door een vrouw geregisseerde) Lost in Translation tot de nieuwste Marvel-films: absurde objectificatie van vrouwen is nog steeds alomtegenwoordig. En Brainwashed dus broodnodig.