Sander Schimmelpenninck in nieuwe VPRO-serie: ‘Bedreigen op sociale media gebeurt massaal omdat het zo makkelijk is’

Schimmelpenninck (vanuit de auto onderweg naar België): ‘Het onderwerp is natuurlijk minder vrolijk dan die werktitel deed vermoeden. Want het gaat helemaal niet over gezellig en sociaal doen. Het gaat over sociale media als gevaar voor de rechtsstaat en onze democratie. Voor ons als mediamensen is X het meest in het oog springende, meest gebruikte, meest geciteerde en meest bekeken sociale medium. Maar Facebook is buiten de mediabubbel minstens zo belangrijk, zo niet belangrijker.’

‘Het was een plek waar je interessante mensen kon ontmoeten, ideeën kon opdoen en ook eigen ideeën kon testen. En die laatste functie heeft het voor mij nog steeds wel. Als ik een idee heb, dan gooi ik dat even in de X-arena en dan komen er altijd reacties op. En die kun je weer gebruiken om bijvoorbeeld een column bij te stellen. Daar heb ik ook veel plezier in, alleen verdwijnt dat plezier steeds meer naar de achtergrond. Kijk, dat mensen allemaal verschrikkelijke dingen roepen over mij of mij beledigen maakt me niet uit. Ik ga niet zeuren over de toon. Het probleem is dat wij een wetboek van strafrecht hebben, waarin bijvoorbeeld staat dat je geen laster mag verspreiden, niet mag opruien en ook niemand met de dood mag bedreigen. De grens is heel duidelijk.’

‘Omdat het kan. Ik denk helemaal niet dat mensen tegenwoordig veel agressiever zijn dan vroeger. Gelegenheid maak de dief. Dit platform biedt ruimte om over de schreef te gaan. En dat gebeurt dus ook omdat men er mee wegkomt. Er zijn best veel mensen die gaan intimideren of bedreigen als ze er in een discussie niet uitkomen.’

‘Het mag niet, alleen het probleem is dat wij de verantwoordelijkheid voor handhaving op de grote platformen aan de bigtechbedrijven hebben uitbesteed. Merkwaardig, want zij hebben helemaal geen belang bij handhaven. Want hoe meer ophef hoe meer advertenties. De enige partij in het hele ecosysteem die duidelijk geen belang heeft bij handhaving, moet die uitvoeren.’

‘Nou, dat denk ik niet. We lopen met wetgeving altijd achter de feiten aan bij nieuwe technologische ontwikkelingen en dat is hier niet anders. Daar komt bij dat de meeste big tech Amerikaanse bedrijven zijn. Dus moet regelgeving van elders komen. En elders, dat is hier bij ons. Europa is weliswaar slap en traag, maar die Europese wetgeving gaat er nu wel komen en zal waarschijnlijk ook in de rest van de wereld navolging krijgen. Want inmiddels is er in Europa wel een meerderheid die vindt dat social media onze democratie ondermijnen. Dat geldt niet voor extreemrechts. Daar vindt men juist dat de vrijheid op social media onbeperkt moet zijn. Zij zijn heel blij zoals het er nu aan toegaat want zij spinnen er garen bij. Dus zolang de meerderheid het probleem ziet moet je er wat aan doen. Anders loop je het risico dat die meerderheid op een gegeven moment verdwijnt omdat je zelf eigenlijk een nieuwe meerderheid voor autoritaire extreemrechtse partijen creëert. Dit door maar alles toe te staan op sociale media. Want het echte probleem op sociale media komt van extreemrechts.’

‘Duidelijk maken wat het probleem is, want dat is voor veel mensen toch nog vaag. Die denken: mensen moeten kunnen zeggen wat ze willen want dat is vrijheid van meningsuiting. Daar wil ook niemand aan tornen. Het gaat helemaal niet om het beperken van de vrijheid van meningsuiting, die overigens nooit onbegrensd is geweest. Je mag bijvoorbeeld geen meineed plegen of mensen met de dood bedreigen. Er zijn allerlei bestaande wetten die de vrijheid van meningsuiting beperken, maar door sociale media hebben sommige mensen het idee opgevat, dat die opeens absoluut is geworden. En dat is natuurlijk niet zo. Althans, dat zou niet zo moeten zijn want dat is gewoon gevaarlijk. Dan sta je toe dat mensen misinformatie verspreiden en tegenstanders bedreigen. Dat raakt het fundament van onze democratie en tast onze gemeenschappelijke waarheid aan. En als we niet meer in dezelfde dingen geloven en de waarheid verdwijnt, dan kom je er nooit meer uit met elkaar. Het leidt er ook toe dat mensen de politiek uitgejaagd worden of er niet meer aan beginnen.’

‘Ja, al is het ook moeilijk om die dreiging goed op waarde te schatten. Bedreigen gebeurt massaal, omdat het zo makkelijk is. Ik word ook bedreigd en hoewel ik het niet superserieus neem, gaat het wel een beetje onder je huid zitten. Een vage dreiging die vooral massaal is. Dus het zijn niet één of twee mensen die jou constant bedreigen, maar een voortdurende motregen aan bedreigingen die je niet zozeer een onveilig gevoel geven, maar wel aan je vreten.’

‘Ja, belachelijk. Ik heb nul invloed, nou ja, een beetje misschien, maar ik heb toch in ieder geval geen macht. Ik zou wel betere mensen kunnen verzinnen om te bedreigen. Ik ben een columnist en heb ook niks met mensen die zeggen: jij bent deel van het probleem. Jij noemt mensen dom ofzo. Vind ik allemaal kletskoek. Columnisten doen al heel lang wat ik doe. Die maken mensen boos, of die beledigen mensen, Dat is allemaal niet nieuw. Wat nieuw is, is dat er echt strafbare feiten begaan worden, op hele grote schaal. En die blijven onbestraft.’

‘Ja, klopt. De context is totaal weg. En je kan iedereen die op X wel eens wat heeft gezegd, zonder context neerzetten als een monster.’

‘Dat is ook een bekend sub-genre bij wat extreemrechtse accounts. Die maken er altijd een hobby van om dingen uit de context te knippen en dan mensen van hypocrisie te betichten. Die contextloosheid van X is een wapen voor allerlei kwaadwillenden en deze serie is ook een persoonlijke zoektocht. Heeft het nog zin om daar het gevecht tegen extreemrechts te blijven voeren? Ik sta nu op het punt om met Twitter te stoppen. Maar ook dat is een privilege want ik heb het platform al lang niet meer nodig. Stoppen is heel aantrekkelijk want dan ben ik van een flink deel van het gezeik af. Eigenlijk heeft het voor mij alleen maar voordelen om te stoppen.’

‘Nou ja, niks. Dus daar zou het ook heel goed op uit kunnen draaien. Of er blijven en het alleen nog zakelijk gebruiken. Dus niet meer met allerlei nobodys robbertjes gaan uitvechten en met iedereen in gesprek gaan.’

‘Nou, dat gaat mij prima lukken want ik ben net vader geworden. Maar goed, eigenlijk is de centrale vraag: heeft het zin om op X te blijven vechten tegen de overheersing van een bepaalde politieke kleur? Of moet je gewoon zeggen, laat dat gewoon een messageboard voor extreemrechts zijn en de rest gaat er lekker weg. Dan is de lol er voor hen ook snel vanaf.’

‘Dat klinkt redelijk en makkelijk. Maar zolang talkshows en serieuze media X groot blijven houden door mensen die daar iets zeggen uit te nodigen of zelfs mensen die iets tweeten te citeren in kranten of in talkshows, kun je niet zeggen dat het niet relevant is. Het boeit wel wat daar gebeurt. Misschien is het een idee om een soort cordon sanitaire om X te zetten en dat in ieder geval iedereen die bij de publieke omroep werkt of een serieuze krant er vertrekt.’

‘Dat was gewoon te saai. Mensen komen natuurlijk ook naar social media om zich te ergeren, want dat heeft ook iets aantrekkelijks. En polarisatie is ook helemaal niet erg. Er is een hele grote middengroep in Nederland, die niet zo heel veel vindt van iets. Het is best goed om die mensen even te dwingen om ergens iets van te vinden. Polarisatie helpt daarbij. Ik ga trouwens nu bijna de grens over. Misschien val ik weg.’

‘Ja, dat is inderdaad een goeie. Misschien is dat wel... nog draaien… laatste aflevering... even spannend… mij!?’